‘Funderingen moeten periodiek gekeurd’

De bewoners van zeven panden aan de Wilhelminastraat in Krommenie moesten op een koude januari-avond begin dit jaar hun huizen uit wegens acuut instortingsgevaar. De fundering van hun huizen bleek niet bestand tegen saneringswerkzaamheden op het nabijgelegen terrein van de voormalige gasfabriek. Door bacteriële aantasting van de grenen palen rustte de vooroorlogse bouw alleen nog op de slappe veenbodem, die uitermate gevoelig bleek voor trillingen door bouwverkeer en daling van het grondwaterpeil.

De bewoners zijn inmiddels weer thuis, maar met de juridische afwikkeling is de gemeente Zaanstad, waartoe Krommenie behoort, nog niet klaar. Uit technisch onderzoek bleek dat de sanering voor maximaal 17 procent heeft bijgedragen aan de verzakkingen. Verwijtbaar gehandeld heeft het stadsbestuur echter niet, oordeelde adviesbureau Berenschot in een in mei uitgebracht rapport. Toch had Zaanstad achteraf bezien beter op de hoogte moeten zijn van de slechte staat van de funderingen in de buurt, stelt het rapport.

Heikele problematiek

Het is een voorbeeld van de heikele problematiek rond de fundering van vaak vooroorlogse bouw. Wettelijk gezien draaien huiseigenaren zelf op voor het funderingsonderhoud, maar wat als de aantasting daarvan wordt versneld door een te lage waterstand, een lekkend riool of zware bouwwerkzaamheden? Een uniforme regeling is er niet. Soms wijzen lokale overheden elke verantwoordelijkheid af, soms komt er een noodfonds. In Zaanstad krijgen gedupeerde eigenaren een gedeeltelijke tegemoetkoming. Een landelijke, objectief toetsbare norm voor funderingskwaliteit kan veel problemen en vingerwijzen achteraf voorkomen, denkt wethouder Piet Keijzer van Zaanstad (Wonen, SP). Hij pleit voor een periodieke keuring, een ‘apk voor funderingen’, om meer zicht te krijgen op de staat van onderhoud, zodat de gemeente waar nodig eigenaren aan kan schrijven. In Zaanstad staan tienduizend vooroorlogse huizen op een fundering van grenen palen. Volgens een eerste inventarisatie behoeft eenderde daarvan al tussen nu en tien jaar herstel.

Volgens Keijzer komt de gemeente door een recente uitspraak van de Raad van State in ‘een spagaat’ terecht. ‘De Raad oordeelde dat de kans op verzakkingen vanwege slechte funderingen volgens de Wet bodembescherming geen grond is om sanering uit te stellen. Daardoor ontstaat een spanningsveld. Enerzijds willen we eigenaren de kans geven om hun funderingen te herstellen, anderzijds moeten we volgens de wet snel handelen om te voorkomen dat bodemverontreiniging zich verspreidt.’

‘We kampen met een enorm maatschappelijk probleem’, zegt Keijzer. ‘De huizen met slechte funderingen zitten vaak aan de onderkant van de markt, de eigenaren kunnen de kosten voor herstel op korte termijn dikwijls niet opbrengen.’ En toch zal in het kader van de ruimtelijke opdracht om de komenden jaren zoveel mogelijk binnenstedelijk te bouwen vaart achter het herstel moeten worden gezet, legt Keijzer uit. ‘In Zaanstad worden veel oude bedrijventerreinen geschikt gemaakt voor bewoning of nieuwe bedrijvigheid. Daar zal veel gesaneerd moeten worden, met mogelijke schade voor funderingen als gevolg.’

Onderschatting

In 1999 schreef toenmalig staatsecretaris van Volkshuisvesting Remkes alle gemeenten aan met de vraag of zij kampten met funderingsproblemen. ‘Er kwamen slechts vijf reacties’, zegt Ad van Wensen, voorzitter van de Stichting Platform Fundering Nederland, een belangenorganisatie voor gedupeerde huiseigenaren. ‘En het bewustzijn is sindsdien nauwelijks gegroeid, terwijl daar alle reden toe is.’

De stichting toont op haar website een landkaart waarop met gekleurde punaises wordt bijgehouden waar de problemen zich voordoen. Noord- en Zuid-Holland kleuren rood, ook Friesland scoort hoog. In de slappe veenbodems van de Zaanstreek is het vooral de bacterie die zijn vernietigende werk doet, elders tasten schimmels de palen van vooroorlogse woningen aan of bedreigt inklinking van de grond het fundament. Van Wensen vermoedt dat zo’n vijfhonderdduizend huizen op houten palen vroeg of laat gevaar lopen. Keijzer noemt een aantal van honderdduizend.

Vraagtekens

Van Wensen prijst het pleidooi van Keijzer voor meer algemene funderingsnormen, maar zet grote vraagtekens bij de haalbaarheid van een apk. ‘Daar is volgens mij geen capaciteit voor.’ Van Wensen pleit al langer voor het verplicht stellen van een funderingsparagraaf in het koopcontract, waarin de actuele staat van de fundering wordt beschreven. ‘Dan komen kopers niet voor verrassingen te staan en voorkom je onduidelijkheid over de aansprakelijkheid.’ Dat voorstel kan op de steun rekenen van PvdA-Kamerlid Jan Boelhouwer.

Naast normen is volgens Van Wensen van belang om de procedures voor grote werken te standaardiseren en de verantwoordelijkheden duidelijker te krijgen. In Dordrecht gaat aan elke bouwput die wordt geslagen een nulmeting vooraf, om vast te stellen hoe het met de funderingen is gesteld. Ook Zaanstad heeft lering getrokken uit de verzakkingen en kijkt nu vooraf of er problemen zijn. ‘Dit zijn uitzonderingen’, zegt Van Wensen. ‘In 98 procent van de gevallen controleren gemeenten helemaal niet vooraf hoe het met de funderingen is gesteld.’

Veel problemen met funderingen vloeien voort uit variaties in het grondwaterpeil. Volgens Van Wensen lopen de verantwoordelijkheden voor de handhaving hiervan nog steeds te veel door elkaar, ondanks de invoering van de gemeentelijke grondwaterzorgplicht per 1 januari. ‘Gemeenten hebben veel vrijheid om hun waterbeleid vorm te geven. Bij schade door verlaging van het waterpeil ben je als huiseigenaar aan de heidenen overgeleverd.’