Ongeloof over herverdeling gemeentefonds

Het was al duidelijk dat sommige gemeenten er stevig op achteruit zouden gaan bij de herverdeling van het gemeentefonds, maar toch zijn de resultaten pijnlijk. Demissionair minister Ollongren (Binnenlandse Zaken, D66) wijst in de adviesaanvraag alvast op de grote nadelen voor het noorden, maar ook elders in het land vallen harde klappen. Drie wethouders financiën van zwaar getroffen gemeenten laten weten: dit kan niet.

'Niet extra het moeras indrukken'

Er heerst grote ongerustheid in Achtkarspelen. De gemeente gaat er volgens de herverdeeleffecten maar liefst 83 euro per inwoner op achteruit en is daarmee de zwaarst getroffen gemeente in Friesland. ‘We zijn geschokt en ontevreden’, vertelt wethouder Harjan Bruining (CDA). ‘De suggestie wordt gewekt dat wij steeds te veel geld hebben gehad, terwijl we dat niet overhielden.’

 

‘Het is natuurlijk niet het enige. Miljoenen verdwijnen in het sociaal domein en als dit doorgaat zullen we een aantal diensten moeten stopzetten. Er wordt ons steeds een worst voor de neus gehangen, door incidentele compensaties voor de Wmo en Jeugdzorg, maar wij moeten steeds structureel sluitende begrotingen indienen. Ons muziekonderwijs is onder zware druk komen te staan, terwijl landelijk wordt gezegd dat we moeten blijven investeren in cultuur.’

 

De minister merkt in de adviesaanvraag al op dat ‘gegeven de specifieke situatie van de Groningse en Friese gemeenten’ er mogelijk uitzonderingen moeten komen. Bruining: ‘Ik weet ook wel dat op het moment dat dat toegestaan wordt nadeelgemeenten in de rest van het land opstaan: waarom zij wel en wij niet?’

 

‘Dit is nieuw voor iedereen, maar ik denk wel dat een aantal nadeelgemeenten zich zal verzamelen. Dit is niet iets waar je heel makkelijk mee kan instemmen. Ik snap best dat gemeenten die meer krijgen blij zijn, maar ook die kwamen al tekort. De lobby moet gewoon zijn dat de koek groter moet worden zodat iedereen fatsoenlijke begrotingen kan maken. Dat geldt ook voor voordeelgemeenten. Maar nadeelgemeenten mogen niet extra in het moeras worden gedrukt.’

 

‘Hier kunnen we niet naartoe groeien’

De kaart kleurt het roodst bij Midden-Groningen. Die gemeente ontstond begin 2018 en de verdeeleffecten per inwoner zijn nog berekend voor de gemeenten die vóór de fusie bestonden, maar dat maakt het beeld niet beter: -24 euro per inwoner in Slochteren, -94 in Menterwolde en -158 in Hoogezand-Sappemeer.

 

‘Ja…’ Even stilte. ‘Het komt overeen met het AEF-rapport, dus helaas ben ik ook niet superverbaasd, al hoop je toch op enige verbetering.’ Wethouder Erik Drenth (CDA) noemt het resultaat schokkend en onacceptabel. ‘Dit is voor ons nooit te dragen. Onze gemeente bestaat drie jaar en we zijn volop aan het bezuinigen om het weerstandsvermogen op peil te krijgen.’

 

Welke veranderingen in de indicatoren de verslechtering voor Midden-Groningen veroorzaken weet Drenth niet precies, maar hij ziet wel een verband. ‘Waar de sociaaleconomische problematiek het heftigst is, vallen klappen. Er lijkt een duidelijke overeenkomst te zijn tussen het kaartje van het verdeelmodel en het kaartje van gemeenten die veel kansarme inwoners hebben.’

 

‘Ik weet nog niet hoe het gaat lopen, want in de adviesaanvraag sorteer Binnenlandse Zaken natuurlijk voor op de problematiek in het noorden. De oplossing moet in ieder geval niet incidenteel zijn, want hier kunnen we niet naartoe groeien. Zoiets als dit is ook niet oplossen met financieel toezicht of Artikel 12.’

 

Drenth heeft goede hoop dat het probleem wordt opgelost. ‘We gaan ervoor strijden om het op te lossen en die oplossing moet structureel zijn. Al mijn hoop is gevestigd op de goede gesprekken met Binnenlandse Zaken. Er komen verkiezingen aan en het zal voor die tijd niet meer lukken, dus ik hoop dat er tijdens de kabinetsformatie onderhandelaars aan tafel zitten die dit probleem snappen. Ik kan niet geloven dat dit de uitkomst zal zijn.’

 

‘Het herstel van Nederland begint lokaal’

Ook elders in het land worden gemeenten hard getroffen. Renkum gaat er 64 euro per inwoner op achteruit en wethouder Marinka Mulder (PvdA) voorziet, verwijzend naar het herverdelingskaartje, dat als er geen koerswijziging komt door de verkiezingen, ‘bibliotheken, zwembaden en uiteindelijk gemeentehuizen in deze rode nadeelgemeenten uiteindelijk in de verkoop’ gaan.  

 

‘Het is niet meer uit te leggen. We hebben moeten snijden in voorzieningen en we hebben de lasten verhoogd. Als je inwoners vraagt om meer te gaan betalen, terwijl ze er minder voor terugkrijgen, dan is dat een slecht verhaal. Voor het noorden is dat niet uit te leggen, maar voor ons ook niet. Er moet geen geld af, maar geld bij.’

 

‘Het lastige is dat er ooit een agenda was van herindelen, want dat zou efficiënter zijn en dan is er minder geld nodig. Die agenda is losgelaten, maar wat je ziet is dat kleinere gemeenten, zeker plattelandsgemeenten, door het rijksbeleid het steeds zwaarder krijgen. Als het rijk vindt dat er grotere gemeenten moeten ontstaan, wees daar dan eerlijk over. Hoewel ik daar niet in geloof. De overheid moet zorgen dat de kleine kernen leefbaar blijven. ’

 

‘Alle gemeenten, klein of groot, moeten het beste kunnen doen voor hun inwoners. We hopen dat alle adviesorganen en belangenorganisaties die baat hebben bij een sterke overheid, dus ook sport en het mkb en de bibliotheken, zeggen: tot hier en niet verder. Het herstel van Nederland begint lokaal, maar op deze manier omgaan met het gemeentefonds, daar heeft heel Nederland last van.’