Oplossing zoekt probleem: de broodbakmachine-check

Ik zat laatst een gevaarlijke serie te kijken over het ‘hacken’ van je ‘home’. ‘Hacken’ op de meest positieve manier, dus met slimme trucs je huis handiger indelen. Denk aan een bed dat met een druk op de knop weggewerkt wordt in het plafond of gordijnen die voorgeprogrammeerd open en dicht gaan. Gevaarlijk, omdat je binnen de kortste tijd zelf ook je hele inrichting in huis om wil gooien en een Zweedse meubelhandel wil bezoeken.

Het tv-programma is doorspekt van techoptimisme: voor elk probleem is een oplossing en elke oplossing heeft een technologische component. Nooit meer een lege koelkast, want een app houdt de voorraad bij, dat soort dingen.

Er zit één iemand in het ‘hack-team’ die ontzettend graag ‘iets handigs’ maakt met behulp van technologie. Voor een keuken met een niet-zo-diep keukenblad had hij iets heel unieks bedacht, zelf ontworpen en daarna laten bouwen. Door op een knop te drukken kon een deel van het keukenblad een halve meter omhoog en omlaag zweven, waardoor een soort verzonken kast in het keukenblad ontstond. Daar zouden de keukenapparaten op en in komen te staan, maar omdat het vrij klein was moesten er allemaal nieuwe smalle apparaten worden gekocht. Het onderste keukenkastje kon niet langer gebruikt worden, want daar zat nu die handige lift in. De hele keuken moest om het zogenaamd geweldige idee heen worden gebouwd. Er kwamen zelfs planken voor het raam om toch iets van extra ruimte te creëren. Ter compensatie van daglicht kun je immers ook een fellere lamp aanschaffen…

Omdat de techneut zo graag zijn lift wilde bouwen had hij het hele team laten geloven dat: 

1. De bewoner een probleem had met een klein aanrechtblad;
2. Hij een oplossing had bedacht en gebouwd die dit probleem zou oplossen (de lift);
3. Dat alle haken en ogen van ‘de oplossing’ ondergeschikt zijn aan de winst die gemaakt zou worden door het oplossend vermogen van zijn tool. Met andere woorden: alles moest wijken - zelfs daglicht- , om de bewoner van zijn ‘probleem’ af te helpen.

Ik weet niet of de keuken daadwerkelijk naar wens wordt gebruikt, maar ik vond het vooral fascinerend om te zien dat het hele klusteam zich in alle mogelijke bochten wrong om de oplossing te realiseren die de techneut had bedacht voor het probleem van het kleine keukenblad. Een oplossing voor een probleem waarvan de bewoner en het klusteam aanvankelijk niet eens wisten dat het bestond.

Zonder creatieve en bevlogen mensen zou er nooit iets veranderen, dat weet ik. Maar echt niet álle technologische tools zijn daadwerkelijk een oplossing voor een bestaand probleem. Als je dat zegt ben je al snel ‘blijven hangen in de vorige eeuw’. En daar ben ik het niet mee eens.

Het is best grappig om mensen in een keuken bezig te zien die als Buurman en Buurman beginnen met het oplossen van één probleem om uiteindelijk het hele huis onherkenbaar te verbouwen.

Maar als het om data van burgers gaat is het minder leuk. Elke verwerking draagt een risico in zich; is het niet het risico op een datalek, dan is het wel het risico van vervuilde data en/ of onwenselijke vooroordelen (bias), misbruik door andere partijen en een dikke (energie)rekening om al die data in de lucht te houden en te beveiligen. 

Als bestuurder in het openbaar bestuur weet u als geen ander dat theorie en praktijk nogal eens verschillen van elkaar. Technologische snufjes en tools kunnen best een waardevolle oplossing zijn als er ook werkelijk een probleem is dat opgelost wordt. Denk aan een gemeentelijk app waarmee inwoners losliggende tegels of andere onhandige situaties kunnenmelden. Binnen een handomdraai worden de foto en locatie doorgegeven aan de dienstdoend ambtenaar. Ik heb geen onderzoek gedaan daar deze apps en misschien zie ik complicaties over het hoofd, maar er is in ieder geval een probleem dat kan worden opgelost.

Maar hoe kunt u weten of u te maken heeft een uitvinder van het type ‘Buurman en Buurman’, of met een creatieve probleemoplosser waar u écht iets aan heeft? Ik zou zeggen: ga eerst praten met de mensen voor wie de tool bedoeld is. De inwoners, de ambtenaren, en dan vooral zij die werken in de uitvoering.  Als zij er geen brood in zien, lijkt me dat een belangrijk teken. Is dat behoudend? Dan kan wel zijn, maar het is tenslotte gemeenschapsgeld dat u uitgeeft. Logisch dat de uitvinder zelf enthousiast is, maar laat u geen probleem aanpraten dat u of de organisatie niet heeft.

Doe vanaf nu de broodbakmachine-check. Elke keer wanneer u overweegt een nieuwe technologische tool aan te schaffen die aan de hand van data van inwoners een ‘probleem’ oplost, denkt u verplicht even terug aan uw voornemens toen u of uw partner de broodbakmachine aanschafte, zo’n vijf jaar geleden. U zou vanaf nu elk weekend vers brood maken en eten, cakes bakken, zelfs yoghurt maken in dat innovatieve ding. Toch? De ervaring leert anders; dat een tool iets kán, betekent blijkbaar niet automatisch dat u het echt graag wil. En mocht u toevallig wél een fervente broodbakker zijn, dan heeft u misschien meer gevoel bij één van de andere keukenlijken: de pastamachine, chocolafontein of ananassnijder.

Komt de broodbakmachine u tóch nog van pas, als blijvende waarschuwing om nooit vergeten te vragen: ‘geweldige tool, maar welk probleem los ik hier eigenlijk mee op?’