Je mening – dat ben jij!

Steeds vaker hoor ik het om mij heen, in professionele settings waar men geacht wordt prettig samen te werken… Steeds vaker hoor ik juist dáár dat mensen zich minder of niet meer durven uit te spreken.

En dan in discussies over maatschappelijke onderwerpen die ons allen beroeren. Dat in die discussies je mening tiptop in orde moet zijn en dat die vooral moet aansluiten bij de ‘goede’ mening die blijkbaar overheerst. Een tegengeluid – hoe bescheiden ook – of iets van twijfel, kan je al verdacht maken. Verdacht van het hebben van een ‘verkeerde’ mening. En erger nog, die mening – dat bén jij! Is je mening verkeerd dan ben jij verkeerd. En zo wordt zwijgen een stuk aantrekkelijker dan spreken.

Hoe fijn is het dan om filosoof en schrijver Lammert Kamphuis in FD persoonlijk aan het woord te horen over ‘onze verslaafdheid aan het eigen gelijk’, waarover zijn laatste boek gaat. Ook hij ervaart het fenomeen ‘wie je bent is wat je vindt’. We zijn onszelf en elkaar steeds meer gaan identificeren via ons gedachtengoed. Van mening verschillen wordt dan al snel iets wat de hele persoon raakt en tot heftige afwijzingen leidt. We denken dat we uiteenlopende soorten informatie tot ons nemen maar in werkelijkheid – gestuurd door algoritmes – verkeren we in gelijkgestemde bubbels waarin ons eigen beeld steeds heerlijk wordt bevestigd. Des te meer schrikken we vervolgens van afwijkende opvattingen en van degenen die deze uitspreken.

Depolariseren lukt alleen vanuit het midden

We willen het misschien niet horen maar dit is wel hét vuurtje waarop polarisatie gedijt. Bart Brandsma beschrijft in zijn verhelderende boek over dit onderwerp, hoe partijen die baat hebben bij het denken in wij/zij-zwart/wit-dader/slachtoffer, zoveel mogelijk volgers nodig hebben om brandstof te blijven toedienen aan polarisatie. Via discussies die inderdaad steeds vaker gekoppeld zijn aan identiteit en die het gevoel moeten versterken dat we onderling énorm verschillen. En dat je vooral moet kiezen voor je groep van gelijkgestemden en de rest moet uitsluiten. Ook licht Brandsma toe dat het tegengaan van polarisatie nooit lukt door in of – als bemiddelaar – boven deze polen te opereren. Depolariseren lukt alleen vanuit het midden. Daar waar men heus ook spanning voelt, maar waar men nog geen stellingen heeft betrokken en waar (on)wetendheid en twijfel overheersen.

Het is geen sinecure maar... Door vragen te stellen, nieuwsgierig te zijn naar andermans drijfveren, oordelen te vermijden en heel goed te luisteren, kan er iets bewegen. De volledige afwijzing van de ander kan beetje bij beetje veranderen in het zien van diens menselijkheid. Babystapjes naar iets meer verbinding en een soort van begrip. Ook Kamphuis reikt een fijne methode aan om de verslaafdheid aan ons eigen gelijk te tarten. Uitgangspunt: niemand heeft de ultieme waarheid in pacht. Dus, als je denkt dat jij volledig aan de goede kant staat… Stel je dan voor dat de ander voor 1 procent gelijk heeft. Wat zou die ene procent dan zijn? Geheid dat je iets kunt verzinnen waarmee die ander een tikkie begrijpelijker wordt.

Je vermogen om te durven twijfelen – dát ben jij!