Ambtenaar gebukt onder interne druk

Eén op de vijf gemeenteambtenaren voelt zich onder druk gezet door ‘oneigenlijke verzoeken’ uit de eigen organisatie. In een deel van de gevallen gaat het om verzoeken die op gespannen voet staan met de wet- en regelgeving, blijkt uit onderzoek van I&O Research in opdracht van Binnenlands Bestuur. 

Invloed op werkplezier en gezondheid

Ruim één op de vijf gemeenteambtenaren krijgt wel eens het verzoek vanuit de eigen organisatie om dingen te doen die niet in de haak zijn. Daarbij gaat het vooral om verzoeken die op gespannen voet staan met wet- en regelgeving (13 procent van de respondenten). Of om verzoeken om informatie te vervormen of (tijdelijk) achter te houden (8 procent). In totaal 3 procent van de respondenten geeft aan wel eens een oneigenlijk verzoek te hebben gehad dat werd geuit op een bedreigende of intimiderende toon dan wel dat er aan een eventuele weigering negatieve consequenties worden verbonden.

Van de ondervraagde ambtenaren geeft 5 procent aan dat on­eigenlijke beïnvloeding vaak voorkomt. Let wel, het gaat daarbij om interne verzoeken. Als ook de externe oneigenlijke verzoeken worden meegenomen, blijken ruim vier op de tien ambtenaren de afgelopen twaalf maanden daarmee te maken te hebben. Dat blijkt uit het I&O-onderzoek waaraan 1.366 ambtenaren meededen. Onder bestuurders en raadsleden, waarvan er 275 aan hetzelfde onderzoek meededen, is dat zelfs meer dan de helft, 54 procent.

Bijna één op de vijf bestuurders kreeg een verzoek op een bedreigende of intimiderende manier en een bijna even grote groep werd gewezen op negatieve consequenties die het weigeren van een verzoek konden inhouden. Bestuurders krijgen met name verzoeken van mensen die daar hun eigen voordeel mee willen doen.

Zowel bestuurders als ambtenaren worden voornamelijk onder druk gezet door mensen van buiten de gemeentelijke organisatie – burgers, belanghebbenden, bedrijven, belangenorganisaties of andere overheidsorganisaties. Voor ambtenaren geldt wel dat ze daarnaast – meer dan bestuurders – worden geconfronteerd met oneigenlijke verzoeken vanuit de gemeentelijke organisatie. Jaap Bouwmeester, senior onderzoeksadviseur bij I&O Research, verklaart het verschil door te wijzen op het feit dat bestuurders veel meer dan ambtenaren, externe contacten hebben. ‘Van de politieke ambtsdragers die we hebben geënquêteerd heeft 42 procent dagelijks contact met burgers en andere externen. Onder ambtenaren ligt dat op 21 procent.’

Weerstand

Ook in het algemeen blijken politieke ambtsdragers in de gemeente beter in staat om weerstand te bieden tegen oneigenlijke druk dan ambtenaren. Dat komt volgens Bouwmeester omdat de rol van politici gepaard gaat met het afwegen van belangen en het voeren van debatten. ‘Ze zijn gewend uit te komen voor bepaalde overtuigingen en standpunten en deze te verdedigen. Dat vertaalt zich mogelijk in een grotere weerstand tegen oneigenlijke druk.’

Voor zowel de gemeentelijk bestuurders als de ambtenaren geldt dat ze het meeste last hebben van druk van personen binnen de organisatie. Druk van buiten heeft in de meeste gevallen geen grote impact op de bestuurder of ambtenaar. Bouwmeester:  ‘Dat ambtenaren vooral interne druk ervaren, kan te maken met  bepaalde gezagsverhoudingen binnen de ambtelijke organisatie. Niet voldoen aan een verzoek kan consequenties hebben.’

Van de ambtenaren en bestuurders die wel eens een oneigenlijk verzoek hebben gekregen, meent twee derde goed in staat te zijn weerstand te bieden tegen interne druk. Eveneens een meerderheid geeft aan dat de oneigenlijke interne druk die binnen de gemeentelijke organisatie wordt uitgeoefend, van invloed is op het werkplezier. Van de ambtenaren die een oneigenlijk verzoek hebben gekregen, meent 28 procent zelfs dat de daarmee gepaard gaande druk van invloed is op hun gezondheid. 29 procent geeft aan dat de druk invloed heeft gehad op de uiteindelijke beslissingen die hij of zij nam.

Wanneer ambtenaren of bestuurders melding willen doen van druk die op hen is uitgeoefend om een bepaalde beslissing te nemen of aan een oneigenlijk verzoek te voldoen, dan zijn de gemeentelijke procedures en protocollen goed op orde, zo blijkt uit het onderzoek. De ambtenaren en bestuurders geven aan dat men zich binnen de gemeentelijke organisatie voldoende bewust is van de risico’s van oneigenlijke beïnvloeding. Medewerkers weten bij wie zij in voorkomende gevallen terechtkunnen.

Niet anoniem

Ook vindt een (kleine) meerderheid dat binnen de organisatie een duidelijke norm heerst waaraan kan worden afgemeten of een verzoek het daglicht al dan niet kan verdragen. Een meerderheid maakt er dan ook altijd melding van. Degenen die dat niet doen, geven aan dat ze de druk weliswaar vervelend vinden, maar het probleem niet dwingend genoeg om aan de grote klok te hangen. Andere redenen die de ambtenaren en bestuurders aangeven zijn de angst dat de melding niet anoniem wordt afgehandeld en dat melden toch geen zin heeft.

Het feit dat de procedures goed op orde zijn, betekent niet dat het bewustzijn rondom oneigenlijke verzoeken en de druk die wordt uitgeoefend bij iedereen binnen de gemeentelijke organisatie goed op het netvlies staat. Want hoewel ongeveer de helft van de bestuurders en ambtenaren er in het afgelopen jaar te maken mee heeft gehad, meent toch 36 procent van de ambtenaren en een kwart van de bestuurders dat dit zelden of nooit voorkomt. Bouwmeester: ‘Met name daar is voor de gemeente nog winst te halen’.