‘Maak drempel voor wethouders niet te hoog’

De Wethoudersvereniging vindt het goed om toekomstige integriteitsproblemen bij wethouders te ondervangen, maar dat moet niet leiden tot te hoge drempels om toe te treden tot het bestuur. Dat schrijft de vereniging in reactie op consultatie op de Nota van Wijziging wetsvoorstel bevorderen integriteit en functioneren decentraal bestuur. ‘De primaire verantwoordelijkheid voor zorgvuldige kandidaatstelling dient te liggen bij de politieke partij en de kandidaat zelf.’

Kandidaatstelling bij partij
In de brief van de Wethoudersvereniging staan enkele bezwaren bij de voorgestelde wetswijziging van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. In eerste instantie gaat het om het bij wet regelen van een risicoanalyse voor wethouders voor hun installatie. De vereniging staat pal voor het ondervangen van toekomstige bestuurlijke problemen op het gebied van integriteit, ‘maar het moet niet leiden tot te hoge drempels om toe te treden’. Op zich heeft de vereniging niets tegen de risicoanalyse, ‘maar de primaire verantwoordelijkheid voor zorgvuldige kandidaatstelling dient te liggen bij de politieke partij die een kandidaat wil voordragen én bij de kandidaat zelf.’

Toetsing op bewustwording
Volgens de wethouders zou de burgemeester deze primaire verantwoordelijkheid moeten ondersteunen en in ieder geval niet over moeten nemen. Toetsing zou zich vooral moeten richten op bewustwording bij de kandidaat en politieke partij zelf, net als bij kandidaatstelling van raadsleden. Er wordt dan gekeken of er eventuele conflicterende belangen zijn, die vooraf bekend en beoordeeld moeten worden, voor tot beëdiging wordt overgegaan. ‘De wet dient de privacy van kandidaat-wethouders die de kandidaatstellingsprocedure niet afmaken beter te bewaken.’

Uniformiteit en kostencompensatie

Eerder deze week reageerde de VNG al op de Nota van Wijziging. Zij vindt dat gemeenten de verplichte risicoanalyse integriteit voor kandidaat-wethouders niet zouden moeten kunnen opnemen in een eigen verordening, omdat zij die risicoanalyse dan naar eigen inzicht kunnen vormgeven. Dat komt uniformiteit in de uitvoering niet ten goede en vormt een groot afbreukrisico voor kandidaat-wethouders. Ook de wethouders stippen op die uniformiteit aan. Het rijk dient volgens hen uniforme regels op te stellen voor de risicoanalyse en ook de kosten hiervoor te dragen. Dat zou duidelijker zijn voor gemeenten en discussie tussen gemeenten over wat de juiste aanpak is voorkomen.

Kwaliteit van de uitvoering
‘In de ene gemeente wordt gekozen voor een diepgravend onderzoek dat meer dan 10.000 euro per kandidaat kan kosten, terwijl in de andere gemeente wordt volstaan met een VOG van enkele tientallen euro’s, stelt Marcelle Hendrickx, voorzitter van de Wethoudersvereniging. ‘Uniformiteit en kostencompensatie hierbij zijn van belang voor de kwaliteit van de uitvoering.’ Daarnaast vindt ze het heel belangrijk dat integriteit een steeds terugkerend onderwerp is op de agenda van het college.

Onwenselijke spanning
Verder moet de rol van de burgemeester als toezichthouder bij het selectieproces duidelijker worden gemaakt, vindt de vereniging, ‘omdat dit in potentie leidt tot onwenselijke spanning met de rol die de burgemeester heeft als voorzitter van het college’. De vereniging wijst erop dat een risicoanalyse bij aanvang van het wethouderschap ook niet als ‘zaligmakend’ moet worden gezien. ‘Vooral het blijvend bespreken van integriteitsvraagstukken aan de collegetafel bevordert de integriteit.’

Vraagtekens bij wensen
De Tilburgse bestuurskundige Niels Karsten verbaast zich op Twitter over de vanzelfsprekendheid waarmee de Wethoudersvereniging en de VNG pleiten voor ‘door het rijk afgedwongen uniformiteit’ ten aanzien van de risicoanalyse voor kandidaat-wethouders. ‘Moeten niet juist zij de lokale autonomie verdedigen, ook ten aanzien van integriteit?’ Hij vraagt zich af waar de angst voor lokaal maatwerk jegens de risicoanalyse vandaan komt. ‘Als de ene gemeenteraad dieper wil graven dan de andere, waarom zou dat dan ongewenst zijn, mits vooraf helder? Dat is toch een politieke afweging?’

Burgemeester Dordrecht deelt visie
Karsten stelt de vraag of het lokaal bestuur hier niet te snel de eigen bewegingsruimte inlevert, terwijl juist het ministerie  die probeert te handhaven en verdedigt. ‘Als kandidaat-wethouders vooraf weten waar ze aan toe zijn per gemeente afzonderlijk, prima toch? Waarom die hang naar eenheid?’ In een reactie op de tweets van Karsten zegt de Dordtse burgemeester Wouter Kolff de analyse en de visie van Karsten te delen.