Twenterand staat in ‘overlevingsstand’

De gemeente Twenterand staat in overlevingsstand. Er is nauwelijks ruimte voor lokale afwegingen en beleidskeuzes. De, in vergelijking met andere gemeente van dezelfde omvang, hoge lasten in het sociaal domein gaan ten koste van lokale voorzieningen, preventie, leefbaarheid, investeringen in de wijk en woningen. Het inperken van lokale beleidsvrijheid door het rijk, een rijksoverheid die zich niet altijd een betrouwbare partner toont en de financiële onzekerheid spelen Twenterand parten.

Onder de loep

Dat concludeert de VNG in haar ‘Twenterand. Onderzoek uitvoeringskracht’. Twenterand is de eerste gemeente die het VNG-bureau op verzoek van de VNG heeft ‘doorgelicht’. Er wordt gekeken hoe gemeenten omgaan met de gedecentraliseerde taken op het gebied van jeugdhulp, maatschappelijke ondersteuning en werk en inkomen. Daarnaast wordt gekeken of gemeenten klaar zijn voor de komende grote opgaven zoals de invoering van de Omgevingswet en de klimaatopgaven. Twenterand is de eerste gemeente die de het VNG-bureau onder de loep heeft genomen.

Afwachtend

De onderzoekers zien een afwachtende houding van de gemeente Twenterand als het gaat om het oppakken van nieuwe trajecten, zoals de Omgevingswet. Het steeds verschuiven van de invoeringsdatum daarvan zorgt voor onduidelijkheid en ‘handelingsverlegenheid’ voor de gemeentelijke organisatie. ‘Er verandert gedurende het wetgevingsproces vaak nog zoveel, dat voorbereidende werkzaamheden soms weer teruggedraaid moeten worden. Dus wacht men liever tot de wet ondertekend is’, aldus het onderzoeksrapport.

Relatieve vrijheid

Twenterand ervaart de lokale beleidsvrijheid voornamelijk als relatieve vrijheid, door het grote aandeel van wettelijke, niet-beïnvloedbare taken en strakke kaders voor de uitvoering, zo blijkt verder uit het onderzoek. De invoering van het Wmo-abonnementstarief en de AMvB reële kostprijs Wmo worden daarbij als voorbeeld genoemd. De gemeente houdt zijn hart vast als het gaat om de Omgevingswet. Ze vreest dat ook na de invoering van deze wet, voorzien per 2022, de lokale beleidsvrijheid zal worden ingeperkt.

Repressief toezicht

De financiële situatie in Twenterand is niet stabiel. De gemeente staat weliswaar niet meer onder preventief toezicht van de provincie; er geldt nu het regime van repressief toezicht. De kosten in het sociaal domein blijven onzeker. Ook is niet duidelijk welke kosten de invoering van de Omgevingswet met zich meebrengen. Daarnaast is onzekerheid over de financiële middelen vanuit het rijk. ‘De gemeente zou graag afwegingen willen kunnen maken waarbij niet het beschikbare budget leidend is, maar de maatschappelijke opgave. Het college wil zijn ambities graag in stand houden, omdat voorzieningen ook maatschappelijke effecten hebben. In de praktijk blijkt echter dat geld toch vaak een leidende rol speelt in de afwegingen die de gemeente maakt’, aldus het onderzoeksrapport.

Betrouwbare partner

De gemeente heeft behoefte aan een nationale overheid die een betrouwbare partner vormt, aldus het VNG-bureau in zijn onderzoeksrapport. Ingangsdata van wetten worden regelmatig uitgesteld, de invulling van de wet wordt aangepast, het rijk schrijft vaak voor hoe gemeenten kaderwetten moeten uitvoeren of neemt verantwoordelijkheden bij nader inzien terug. Mede door deze houding van het rijk is de gemeente afwachtend in de voorbereidingen op nieuwe wetten en opgaven.   

Lokaal maatwerk

De gemeente laat haar hoofd echter niet hangen, constateert de VNG. ‘Tegelijkertijd komt het beeld naar voren van een gemeente die, ondanks dat zij voor een aantal grote opgaven staat, met inzet en enthousiasme aan de slag is. De gemeente is druk bezig met hoe zij met haar beperkte capaciteit zo goed mogelijk de dienstverlening richting haar inwoners in stand kan houden. Daar waar ruimte is om lokaal maatwerk te leveren wordt deze ruimte opgezocht en benut.’

Spanning

‘Het rapport onderstreept opnieuw de noodzaak dat het rijk moet zorgen voor voldoende ondersteuning en goede randvoorwaarden bij de overheveling van nieuwe taken naar ons. En dat geldt denk ik ook voor andere gemeenten’, stelt wethouder Mark Paters (sociaal domein, Gemeentebelangen Twenterand) in een reactie. Het rapport zal worden betrokken bij de gezamenlijke gemeentelijke inspanningen om meer rijksgeld te krijgen, vult zijn collega Roel Koster (financiën, openbare ruimte, Gemeentebelangen Twenterand) aan. ‘Vanwege de beperkte middelen moeten we moeilijke keuzes maken die direct raken aan de leefbaarheid van onze kernen. In het VNG-rapport is de spanning die dit oplevert goed voelbaar. Wij willen onze gemeente aantrekkelijk houden, zodat mensen hier blijven en komen wonen en werken.’