Pechtold: Eind aan bestuurlijke drukte

Sybrand van Haersma Buma (CDA) pleit voor een nieuwe politieke moraal. Als het aan Alexander Pechtold (D66) ligt, gaat het bestuurlijke landschap snel op de schop. Binnenlands Bestuur sprak Buma in Sneek en Pechtold op het Binnenhof.

Waarom wilt u de provincies omvormen tot landsdelen?
‘De afgelopen decennia is de overheid alleen maar groter geworden. Als je in Amsterdam woont, heb je te maken met het stadsdeel, de gemeente, het waterschap, de Wgr (Wet gemeenschappelijke regelingen, red) de Wgr-plus, de provincie, Den Haag en Brussel. Het wordt een beetje veel.’

Een ander voorbeeld is de A4. ‘Toen ik wethouder was in Leiden, in 1997, lag er al een tijdje een plan voor de aanpassing van de A4. Als ik nu over die A4 rijd, zie ik dat het langzaam zo ver is. Er gingen twee provincies, twee waterschappen en vier gemeenten over; en er gebeurde lange tijd niets! Het moet nu echt afgelopen zijn met die bestuurlijke drukte. Bemoeienis van maximaal twee bestuurslagen is voldoende.’

‘Ik wil toe naar vier tot vijf landsdelen, te beginnen met de vorming van een Randstadprovincie. Daarna volgen wat mij betreft van onderop noord, oost en zuid. De landsdelen – waar de waterschappen in opgaan – worden krachtige besturen die verantwoordelijk zijn voor ruimtelijke ordening, water, economie en verkeer en vervoer. In Denemarken heeft men een vergelijkbare vernieuwing in twee jaar tijd gedaan, dat was een ongelooflijk succesvol proces.’

Naast een krachtiger bestuur, levert de vorming van landsdelen besparingen op. ‘Onze voorstellen voor de hervormingen van het provinciale en lokale bestuur leveren tot 2017 een besparing op van naar schatting 700 miljoen euro.’

Als het aan D66 ligt, gaat ook het mes in het aantal gemeenten; van 415 nu naar zo’n 200. Waarom?
‘Het gaat ons om bestuurskracht. Veel gemeenten hebben die nauwelijks. Vaak wordt dat verhuld door allerlei ondemocratische gemeenschappelijke regelingen. De burger heeft echter helemaal geen invloed op een Wgr, Wgr-plus of andere arrangementen die gemeenten sluiten.’

‘De grootste angst zit vaak bij politici. Daarom gaan dit soort discussies altijd traag en wordt het zeer emotioneel gebracht. Alle partijen en alle coalities praten er al decennia over, maar tot op heden is er niets wezenlijks veranderd. Ook dit kabinet heeft niet geleverd. Donner niet, Spies niet. Dat irriteert me. Kabinetten komen telkens met plannen, waardoor er veel onrust is. En ook al zijn gemeenten op sterven na dood, toch gaat een herindeling dan niet door. Dat moet echt tot het verleden behoren.’

Betekent dit het einde van de vrijwillige gemeentelijke herindeling?
‘Het begrip “het moet van onderop komen” is wel mooi, maar dan moet het wél komen. Je kunt gemeenten dwingen om in twee jaar tijd kenbaar te maken of ze die taken aankunnen. En dan niet alleen door taken die ze zelf niet aankunnen in die ondemocratische gemeenschappelijke regelingen te proppen.’

D66 wil dat in elke gemeente wordt getoetst of zij de taken waar zij voor staat, naar behoren kan uitvoeren. Als dat niet kan, moet de gemeente met herindelingsvoorstellen komen. Voor het opschalingsproces krijgen gemeenten twee jaar de tijd.

Welke plannen heeft u met het Gemeentefonds? ‘Ik heb geen specifieke kortingen voor ogen, wel verplaatsingen. Wij vinden dat met name in de zorg, de Awbz (Algemene wet bijzondere ziektekosten, red.), en rondom een regeling voor de onderkant van de arbeidsmarkt meer prikkels en verantwoordelijkheid bij gemeenten moeten komen te liggen.’

Zo zal er wat Pechtold betreft meer ontschot – op breder terrein besteedbaar – geld en beleidsvrijheid worden toebedeeld aan gemeentelijke taken op het gebied van werk en zorg. Mogelijk dat ook wordt geschoven ten gunste van krimpgebieden. ‘Bij de volgende minister van Infrastructuur – of hoe dat ministerie dan ook zal heten – moet krimp hoog op de agenda staan. Er valt nu nog te sturen.

Met de bewoners in krimpgebieden moeten we de discussie aangaan over het begrip leefbaarheid. Wat is dat? Moet iedere kern een eigen school hebben bijvoorbeeld? In eerste instantie zeggen ouders ja. Maar als je doorvraagt – hen de vraag voorlegt of kwantiteit belangrijker is dan kwaliteit – dan vinden ouders kwaliteit van onderwijs toch belangrijker. We moeten nu expertise vergaren, scherp krijgen waar de problematiek echt ligt en kijken hoe we leefbaarheid op orde kunnen houden. Dat zal per regio verschillend zijn.’

Gaan de decentralisaties van het sociaal domein wat u betreft door?
‘Ja, maar niet zoals de plannen er lagen. Zoals gezegd willen we prikkels inbouwen voor gemeenten. Het vorige kabinet haalde er alleen een plak af, dat is geen prikkel. Begin niet als eerste met een korting, wat niet wil zeggen dat het uiteindelijk niet met minder geld kan. Als gemeenten het zelf dichtbij de burger en in de wijk kunnen organiseren, komen de bezuinigingen vanzelf wel.’

‘Wat ons betreft worden gemeenten niet alleen verantwoordelijk voor de begeleiding vanuit de Awbz, maar ook voor verpleging en verzorging bij mensen thuis. We vinden dat mensen zo lang mogelijk zelfstandig moeten kunnen blijven wonen. Als die zorg dicht bij huis kan worden geboden, onder meer via de inzet van wijkverpleegkundigen, dan is dat prettiger voor mensen en bespaart dat veel geld.’

De Wet werken naar vermogen (Wmo) kan wat D66 betreft de prullenbak in. ‘Wel moet er één wet komen voor de onderkant van de arbeidsmarkt. Met ontschotte budgetten en beleidsvrijheid voor gemeenten. Gemeenten moeten er wél voor zorgen dat díe mensen in een regeling komen, die er ook echt horen.’

Hoe staat u tegenover de Wet Hof en het schatkistbankieren?
‘De doelstelling van de Wet Hof delen we. We hebben samen de verantwoordelijkheid om het tekort op het EMU-saldo naar maximaal 3 procent terug te dringen. Maar zoals de wet er nu ligt, moet hij van tafel.’ D66 is voorstander van het verplicht schatkistbankieren. ‘Het kan niet zo zijn dat lagere overheden voor een procentje meer, maar ook met meer gevaar, geld gaan lenen op plekken die bewezen tot problemen hebben geleid.’

‘Het vorige kabinet is met gestrekt been de discussie aangegaan, waardoor het allemaal tot frictie leidde. Gemeenten mag je niet straffen voor het feit dat ze hebben gespaard om te investeren. Met een nieuw kabinet met meer draagvlak – het zal naar mijn inschatting een breder middenkabinet worden – hoop ik dat we hierover op een gelijkwaardige manier met elkaar in gesprek kunnen.’

‘Het vorige kabinet heeft op meerdere vlakken de relaties met andere overheden onnodig onder druk gezet. Ik verwacht dat we met een nieuw kabinet en een goede minister de relaties tussen de verschillende bestuurslagen zullen kunnen verbeteren.’

D66 wil af van de wietpas?
‘Ja. Punt. En legaliseren. Het is zo’n hypocrisie. Als we te lang wachten, zullen de gevolgen echt schrijnend zijn. De grote criminaliteit wordt niet opgelost en de kleine criminaliteit verbreedt zich. De runnertjes doen nu goede zaken en hebben niet alleen softdrugs, maar ook pilletjes en cocaïne bij zich.

Mijn ervaring toen ik burgemeester in Wageningen was, is dat de coffeeshops nauwelijks overlast geven. Met ondernemers waren goede afspraken gemaakt over afstand tot school, schoolpauzes, leeftijden, scheiding van soft- en harddrugs. Er zat wel snoeihard beleid op; één overtreding en de tent werd gesloten. Dat zorgde ook dat het geen spookbeleid werd.

Opstelten (Ivo Opstelten, VVD-minister, red.) heeft er wat dat betreft een zootje van gemaakt. Ik heb nog nooit iemand gezien die zoveel luchtballonnen heeft opgelaten en zo weinig geleverd heeft. En dat is pijnlijk voor iemand die zo’n carrière in het lokaal bestuur heeft gehad.’ Afschaffen dus, die wietpas? ‘Symboolpolitiek. Weg met dat ding.’

Binnenlands Bestuur spreekt in de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen met de lijsttrekkers van die partijen waarvan de kans redelijk tot groot is dat zij deel gaan uitmaken van een nieuw kabinet. Na Emile Roemer van de SP, Diederik Samsom van de PvdA, Arie Slob (ChristenUnie) en Jolande Sap (GroenLinks) nu Alexander Pechtold (D66) en Sybrand van Haersma Buma (CDA). Wat zal het voor de gemeenten betekenen als zijn partij gaat regeren? Wat kunnen ambtenaren verwachten? VVD en PVV willen niet aan de serie meewerken.