‘Zet het recht het meest effectief in’

Hoe kunnen relschoppende tegenstanders van de avondklok  worden aangepakt? Of drugsrunners? Veel gemeenten verkiezen een selectieve aanpak, gebaseerd op strafrecht of bestuursrecht. Volgens advocaten Heleen Peters en Cees van de Sanden werkt een bredere juridische scope beter. ‘Voor gemeenten is dat een eyeopener.’

Proactieve aanpak loont
De avondklokrellen liggen vers in ieders geheugen. Het waren ernstige verstoringen van de openbare orde die vooral strafrechtelijk werden benaderd, gericht op het aanhouden en vervolgen van daders. Burgemeesters kunnen meer doen aan het tegengaan van verstoringen en schade door al in een eerder stadium proactief gebruik te maken van bestuursrechtelijke bevoegdheden, zoals het toepassen van een noodverordening of een gericht noodbevel. Zij voeren dan meer regie en politie en Openbaar Ministerie hebben meer houvast. Schade achteraf kan uitstekend en snel via het civiel recht worden verhaald. Die proactieve en meer integrale aanpak van bestuursrecht, strafrecht en civiel recht loont, is het pleidooi van strafrechtadvocaat Heleen Peters en bestuursrechtadvocaat Cees van de Sanden die samen een advocatenkantoor bestieren.

Raadslid
Peters is ook gemeenteraadslid voor een lokale partij in Nieuwegein. Die combinatie van werkzaamheden leidt volgens haar tot een interessante wisselwerking. ‘In de raad treed ik op als raadslid, niet als advocaat. Ik functioneer daar als raadslid, maar weet als advocaat hoe het in andere gemeenten aan toegaat. Dat maakt het werk als raadslid gemakkelijker, want je hebt een beter overzicht. We kennen veel praktijkvoorbeelden.’ Van de Sanden is niet politiek actief, maar werkte eerder als bestuurlijk-juridisch adviseur voor een provincie. Hun advocatenkantoor richt zich vooral op handhavingszaken, vertelt hij. ‘Het zijn vaak complexe zaken die op het bord van de burgemeester liggen.’

Niet enkel ad hoc kijken
Handhaving van de openbare orde is bestuursrechtelijk te benaderen (via een noodverordening of -bevel), maar ook strafrechtelijk, met een rol voor het Openbaar Ministerie. ‘Wij bekijken zaken niet vanuit één richting, maar benaderen ze integraal. Welk doel wil je bereiken? Hoe kun je de instrumenten die je tot je beschikking hebt, inclusief civielrechtelijke, het beste inzetten? Onze boodschap is: doe dat niet enkel ad hoc, maar kijk veel meer aan de voorkant naar instrumenten in de gereedschapskist: wat wil je wanneer doen? Maak een plan.’

Integrale visie
Peters en Van de Sanden prediken een integrale visie op handhaving. Daarbij wordt nagegaan welk instrument het best kan worden ingezet gegeven aard en ernst van de overtreding en het doel van de handhaving. Burgemeesters met wie Peters en Van de Sanden hebben gesproken erkennen het belang van zo’n aanpak en dat daar nog ruimte is voor verbetering. De aanpak hangt niet alleen af van de achtergrond of de juridische kennis van de burgemeester, ook de omvang van de organisatie en het specifieke onderwerp is van belang. Van de Sanden wijst erop dat een kleine gemeente minder specialistische juridische kennis in huis heeft dan een grotere. ‘Een grote stafafdeling heeft meer juristen. Kleine gemeenten kloppen soms aan bij de grotere broer in de regio, maar die hebben ook lang niet altijd tijd. Zij kunnen dan niet meteen mee de diepte in.’

Eyeopener
Niet alleen vanuit het perspectief van het bestuursrecht kijken, maar dat perspectief combineren met een straf- en/of civielrechtelijke aanpak is een eyeopener voor gemeenten, aldus de advocaten. ‘En ook voor het Openbaar Ministerie. Officieren van Justitie zijn vaak vanuit de klassieke strafrechtelijke manier opgeleid. Dat kan ook anders.’ Over het algemeen werkt het strafrecht enigszins traag en is er een capaciteitstekort. ‘De prioriteitstelling van het OM bepaalt de zaken die worden aangepakt. Dat zet een rem op het inzetten van het strafrecht.’ Hij wil niet zeggen dat het niet wordt ingezet, ‘maar het is wel een groot nadeel’. ‘Drugsrunners bijvoorbeeld, die kun je niet alleen overdragen aan justitie, maar ook aanpakken via het bestuursrecht.’
 

Lachgas
Goed contact met de gebiedsofficier en binnen de driehoek is daarvoor essentieel, aldus Peters. ‘Als dingen niet voortvarend genoeg worden opgepakt, maar er is goed contact met de gebiedsofficier, kunnen ze toch in een stroomversnelling komen.’ Als een burgemeester wil dat justitie toch iets met lachgas doet, kun je voorstellen om een strafbeschikking in te zetten. Die ligt binnen een paar weken op de deurmat. Zo hebben we frustraties kunnen wegnemen. Het is fijn om te weten dat het ook op deze manier kan. Laat die twee dus hand in hand gaan. Denk meer ‘en-en’ dan ‘of-of’.’

Lees het hele artikel in Binnenlands Bestuur nr. 7 (inlog)