Te weinig journalistiek die wethouders benauwt

Er wordt misschien wel veel gepubliceerd, maar de waakhondfunctie van lokale journalistiek komt te weinig uit de verf. Dat concludeert hoogleraar journalistiek Jaap de Jong van de Universiteit Leiden, die onderdeel uitmaakte van het expertiseteam dat komt met een handreiking en met adviezen [zie kader onderaan]. ‘Gezien het belang voor de lokale democratie zou journalistiek een basisvoorziening moeten zijn.’

Het rapport doet me denken aan uw onderzoek naar de situatie in Zuid-Holland: de lokale journalistiek verschraalt, de markt faalt en met name in kleine gemeenten is de aandacht voor lokale politiek beperkt. In hoeverre is de landelijke situatie hetzelfde?

‘Het is heel vergelijkbaar. Ik denk dat wat we in Zuid-Holland vonden voor het hele land geldt, maar in sommige provincies gaat het nog slechter. Wij hebben hier twee regionale omroepen, dat hebben andere provincies soms niet. De mediadichtheid is elders in het land veel geringer en de aandacht voor politiek is daar beperkt.’

 

‘Zoals het nu gaat, gaat het in ieder geval niet goed. In Zuid-Holland hoorden we dat communicatieprofessionals van gemeenten, die soms misschien gebaat zijn bij kritiekloze media, vonden dat journalisten snel de gemeentevisie overnamen. Experts uit alle hoeken van het land, en uit het buitenland, onderschrijven deze analyse. Daarom schrijven we in het rapport dat gemeenten de journalistiek niet moeten behandelen als onderdeel van de communicatie. Journalistiek is echt iets anders. Gemeenten hebben dat bewust of onbewust lang niet altijd niet door.’

 

Wat houdt het advies in om journalistiek te zien als een merit good en wat zou hierdoor veranderen?

‘Dat is een scherp punt uit dit rapport, ik hoop dat gemeenten hier goed over nadenken. Een van de problemen is het idee dat de lokale journalistiek zichzelf maar moet bedruipen. Een merit good is zó waardevol dat het niet kostendekkend hoeft te zijn, maar dat er altijd een basis voor is. Een basisvoorziening, zoals voor zwembaden en sporthallen. Gezien het belang voor de democratie zou je de journalistiek ook zo moeten beschouwen.’

 

In het rapport wordt gesproken van de verplichting om lokale journalistiek te bekostigen. Welke verplichtingen heeft de lokale overheid precies?

‘Voor de lokale omroepen geldt de afspraak om 1,34 euro te betalen, maar dit is een richtlijn, geen verplichting. Sommige gemeenten betalen meer, sommige minder. Vooral kleinere gemeenten hebben moeite met het voldoende bekostigen van de lokale omroep. Samengaan of samenwerken met omroepen uit de streek zou een oplossing bieden.’

 

De Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) schreef donderdag in een advies dat de financiering verlegd moet worden van gemeenten naar het rijk. Vindt u dat ook?

‘Mijn analyse is dat tot er een landelijke regeling is, gemeenten zelf de verantwoordelijkheid moeten nemen. En dan niet voor een jaartje. Zodra er een stabiele rijksoverheid is die geld uit de gemeentefondsen haalt en het stopt in een landelijke regeling dan pas kunnen gemeenten het aan het rijk overlaten.’

 

Hoe gaat het met de lokale journalistiek tijdens de coronacrisis? Moet het nu een prioriteit zijn?

‘Het valt in positieve zin in ieder geval op dat lokale omroepen 2,5 keer zo veel bezoekers krijgen. In negatieve zin valt het op dat de media afgelopen zomer 30 tot 70 procent van hun advertentie-inkomsten misliepen. Dat is nogal wat.’

 

‘We hebben aan den lijve ondervonden dat fake news en complotdenken grote gevolgen hebben en daarom is er eigenlijk juist nu een grotere behoefte aan een goed medialandschap. Volgens mij biedt dat de beste kansen op een gezonde democratie. Onafhankelijke en kritische berichtgeving is in waarde gestegen.’

 

‘Er zijn allerlei vormen van journalistiek die goed gaan, maar de verdiepende en kritische journalistiek waar wethouders het benauwd van krijgen, daar schort het aan. Als je bijvoorbeeld kijkt naar de waardevolle producties gefinancierd door het Leids mediafonds, dan is het de vraag of gewone media daartoe in staat zijn als ze geen steun krijgen.’

 

‘Dat is een retorische vraag, want ik denk dat ze alleen in gemeenten als Rotterdam, Den Haag en een enkele keer in steden van het formaat Leiden in staat zijn om dergelijk onderzoek te doen. Journalistiek werk waarvan je zou willen dat het in jouw gemeente uitgevoerd wordt. Het komt er niet van omdat bij veel onderbezette media de mensen blij zijn dat de omroepuurtjes zijn gevuld.’

 

Niet alle wethouders zullen enthousiast worden van journalistiek waar ze het benauwd van krijgen. Hoe kunnen gemeenteraden jullie adviezen in de praktijk brengen?

‘Maak haast met een goede journalistieknota, zorg dat je zicht krijgt op de staat van je medialandschap. Constateer dat de waakhondfunctie te weinig uit de verf komt. Richt dan een fonds op, of stimuleer samenwerking, zodat kleine media ook in staat zijn om te functioneren. En zet de financiering op afstand – als mensen denken dat het allemaal door de gemeente betaald is dan zijn we van de regen in de drup.’

 

---

 

Adviezen voor Gemeenten

1. Maak de staat van de lokale journalistiek inzichtelijk en bepaal wat er nodig is.

2. Behandel professionele journalistiek als merit good voor democratie en samenleving en bied garanties voor diversiteit

3. Formuleer een lokaal mediabeleid in overleg met het veld: dit is wezenlijk iets anders dan een gemeentelijk communicatiebeleid.

4. Bekostig een basisvoorziening en respecteer de grondbeginselen van de journalistieke onafhankelijkheid.

5. Kies een positie ten opzichte van de burgerjournalistiek.

6. Geef aan of en hoe burgerinbreng en –participatie bij professionele journalistieke media gewenst is.

7. Waarborg journalistieke continuïteit b.v. door lokale redactiekracht en/of regionaal mediacentrum met halffabricaten.

8. Schep een (werk)klimaat voor onafhankelijke verdiepende journalistiek b.v. door een lokaal/regionaal fonds.

9. Maak technische en inhoudelijke innovaties mogelijk: de professionele journalistiek moet ook via nieuwe kanalen toegankelijk blijven en kunnen vernieuwen.

10. Faciliteer een netwerk en creëer een zichtbare openbare plek voor stads-/dorpsjournalistiek met debat en educatie.

11. Bewaak de continuïteit door financiering/garantie voor minimaal drie jaar.

12. Reken niet louter af op kwantiteit en bereik, maar geef ook ruimte voor verdieping.