Rekenkamer kan rol spelen in borgen integriteit

Het ligt voor de hand dat lokale rekenkamers een rol gaan spelen bij het borgen van integriteit bij gemeenten en provincies. Dit blijkt uit de verkenning “Rekenkamer en Integriteit”.

Investeren in gedeelde opvatting
In de verkenning, vorige week is gepresenteerd op het jaarcongres van de Nederlandse Vereniging van Rekenkamers en Rekenkamercommissies (NVRR), staat de rol die lokale rekenkamers spelen bij signalering en beleidsontwikkeling op integriteitsgebied centraal. De opvattingen of integriteit wel tot het domein van de lokale rekenkamerfunctie behoort lopen behoorlijk uiteen. Investering in een gedeelde opvatting is daarom nodig, vindt de vereniging van raadsleden, Raadslid.nu, die opdracht gaf voor de verkenning. Hieraan namen rekenkamers of rekenkamercommissies van 43 procent van de gemeenten en 50 procent van de provincies deel.

Integriteit niet vanzelfsprekende taak rekenkamer
Slechts 10 procent van de lokale rekenkamers voerde ooit een onderzoek uit naar integriteit of geeft aan dat binnenkort te doen. Overwegingen om geen onderzoek te doen waren zowel pragmatisch als principieel. Er was beperkte capaciteit of een beperkt aantal onderzoeken op jaarbasis of weinig verzoeken of interesses van de raad. Volgens sommige respondenten past integriteit niet als vanzelfsprekend binnen de wettelijk voorgeschreven onderzoeksdomeinen van de lokale rekenkamer: doeltreffendheid, doelmatigheid en rechtmatigheid.  Veel respondenten hebben behoefte aan discussie over de rol van rekenkamers en integriteit.

Rekenkamer onderzoekt geen personen
Als integriteit expliciet onderwerp is van rekenkameronderzoek is, dan is dit meestal algemeen onderzoek naar de werking en borging van beleid en regels. Soms wordt de rekenkamer gevraagd onderzoek te doen naar een concrete integriteitskwestie, maar als het om personen gaat wordt dit soort onderzoek over het algemeen door andere onderzoekers uitgevoerd. Een enkele keer komt de rekenkamer een integriteitskwestie tegen bij een onderzoek naar een ander thema, bijvoorbeeld aanbestedingsbeleid of subsidies.

Op systeemniveau onderzoeken
Volgens voorzitter Peter Otten van Raadslid.nu kun je het geheel van integriteitskwesties zien als systeem dat je kunt borgen in de organisatie. ‘En de rekenkamer heeft de functie om op systeemniveau te kijken of gemeenten zaken op orde hebben. Dat valt onder het onderzoeksdomein "doelmatigheid". Als rekenkamers zich hiermee willen bezighouden, zouden ze die insteek moeten kiezen. Niet op dossierniveau, want dat kan betrekking hebben op personen.’

Onduidelijkheid over rolopvatting
Het thema integriteit wordt nu onvoldoende beleefd door rekenkamers, vindt Otten. ‘Er is onduidelijkheid over de rolopvatting. Dit rapport helpt heel erg om de discussie op gang te brengen. Je kunt het als eye-opener zien. Dat is ook nodig. Iedereen binnen het openbaar bestuur moet een bijdrage leveren om het integriteitsniveau zo hoog mogelijk te laten zijn.’

Rekenkamer moet eerst overleven
Toch is het geen uitgemaakte zaak dat de rekenkamer een rol heeft in het borgen van integriteit. ‘De positie van rekenkamers staat onder druk. Het is voor hen eerst zaak om te overleven. Op de tweede plaats komt dan de integriteit.’ Otten vindt dat de rekenkamer wel een rol moet spelen in het borgen van integriteit. ‘In ieder geval het in kaart brengen en evalueren op systeemniveau.’

Gemeenten moeten integriteit opnemen in beleidscyclus
Gemeenten moeten serieus werk maken van integriteit en expliciet maken wat men daaraan wil doen, stelt Otten. ‘Dat is nog niet het geval. Gemeenten zouden integriteit moeten opnemen in hun gewone beleidscyclus, dus middelen en mensen hiervoor ter beschikking stellen en er jaarlijks over rapporteren.’

Burgemeester straks verantwoordelijk
Onder “investeren in een gedeelde opvatting” verstaat Otten dat het onderwerp in de “boezems” van de lokale rekenkamers moet worden besproken en dit tot een eensluidende opvatting moet leiden. ‘In samenhang met andere partijen kunnen we het idee nader ontwikkelen.’ Als burgemeesters straks wettelijk verantwoordelijk zijn voor het borgen van integriteit moet voor die invulling ook beleid worden ontwikkeld en een functie die dit toetst. ‘Dat lijkt me een heel goed ontwikkelingspad.’