‘Penn wekte schijn van belangenverstrengeling’

De Maastrichtse burgemeester Annemarie Penn-Te Strake heeft door haar huisaankoop van de directeur van het Shared Service Centre Zuid-Limburg alleen informeel te melden wel de schijn van belangenverstrengeling gewekt. Dat vindt Marcel Boogers, hoogleraar regionaal bestuur aan de Universiteit Twente. ‘Het feitenrelaas in het rapport neemt die schijn weg, maar deze was er destijds wel degelijk.’

Huizenruil
Uit het rapport van Necker van Naem blijkt dat de burgemeester en het echtpaar Lousberg (in het rapport niet bij naam genoemd) in mei 2017 een huizenruil overwogen. De burgemeester zou haar woning op Looiersgracht 3 ruilen voor de woning van het echtpaar op Looiersgracht 7b, zodat deze kon worden samengevoegd met Looiersgracht 7a, die zij al in bezit had. Maar Penn besloot toch dat ze haar woning niet kwijt wilde. Toen het echtpaar in januari 2018 een bod uitbracht op een andere woning stelden zij de burgemeester hiervan op de hoogte, zoals eerder afgesproken, zodat zij hun woning zou kunnen kopen voor de getaxeerde waarde van 420.000 euro. Dat vond het echtpaar een hoog bedrag.

Marktconforme prijs
Als de burgemeester het later in januari laat taxeren door een makelaarskantoor is de waarde 385.000 euro. De burgemeester betaalt toch 420.000 euro. Necker van Naem weet niet wat de woning op de vrije markt had opgebracht, maar ‘op basis van de raadpleging van de verschillende bronnen is het reëel te veronderstellen dat de overeengekomen prijs de marktwaarde is.’ Het koopcontract wordt op 14 maart 2018 getekend. Volgens de burgemeester is dit een ‘technische afhandeling’ van wat eerder is overeengekomen en herbevestigd. De leveringsakte passeert op 26 april 2018.

Functioneel contact
Voor de transactie kent Penn de functie van Lousberg, maar van ‘functioneel contact’ is volgens haar tot februari 2018 geen sprake. Necker van Naem bevestigt dat. Medeverantwoordelijk voor het SSC-ZL is ze dan wel vanwege het collegiaal bestuur, maar de functionele afstand tussen de twee is dan ‘betrekkelijk groot’. Op 15 februari krijgt ze het verzoek als waarnemend voorzitter op te treden van het Bijzonder Georganiseerd Overleg in SSC-ZL verband. Daar stemt ze mee in. Vanaf dat moment is er regelmatig functioneel contact tussen haar en Lousberg over zaken hieromtrent. Necker van Naem stelt vast dat dit plaatsvond na het feitelijk bereiken van overeenstemming over de woningtransactie. Op 25 april 2018 is er een BGO waarbij beiden elkaar treffen.

Lousberg niet met voorrang behandeld
Een maand daarvoor hebben de drie colleges van de samenwerkende gemeenten in het SSC-ZL eenzijdig unaniem het Sociaal Plan vastgesteld voor werknemers die overgaan naar het SSC-ZL. Onder meer uit dat feit blijkt volgens Necker van Naem dat de burgemeester Lousberg niet met voorrang heeft behandeld in haar bestuurshandelen. Een andere beslissing die dat ondersteunt is het in behandeling nemen van de integriteitsmelding (door Lousberg) van het lekken van concept-notulen van de SSC-ZL-bestuursvergadering van 1 maart 2018. Beide beslissingen werden genomen na overeenstemming over de woningaankoop. Daarbij is het in behandeling nemen van externe meldingen staande praktijk in Maastricht.

Penn: Aankoop is privékwestie
Penn heeft voor de feitelijke woningaankoop gesproken over de (mogelijke) aankoop met haar bestuurs- en communicatieadviseur en de gemeentesecretaris, maar niet over of ze het pand wel mocht kopen of dat er melding van gemaakt moest worden. Ze vond de aankoop een privékwestie. Ze vertelt de gemeentesecretaris en leden van het college ‘in de loop van het voorjaar van 2018’ over de woningaankoop en noemt daarbij de naam en functie van Lousberg. Ze doet dat echter ‘terloops’. Het heeft niet de status van een formele melding.

Meer openheid gepast
Necker van Naem oordeelt dat in het licht van de Gedragscode Burgemeester 2014 meer openheid gepast was geweest, gegeven de functionele verbinding tussen het college en de SSC-ZL-directeur.
Voor de aankoop had ze deze in het college kunnen voorleggen, zodat er vragen en opmerkingen voer konden worden gemaakt. Terloops en informeel over de aankoop vertellen is dan onvoldoende. De handreiking Integriteit van politieke ambtsdragers bij gemeenten, provincies en waterschappen vermeldt ook dat het raadzaam is om voorgenomen vastgoedtransacties te melden. Dat had op vier momenten gekund, telt Necker van Naem, bijvoorbeeld ook nadat De Limburger er in voorjaar 2019 vragen over stelde, maar er niet over publiceerde. Dan had Penn ook met het college kunnen overleggen hoe de raad te informeren.

Gesprek met Bovens
En dan nog het telefoongesprek met commissaris van de Koning Theo Bovens. Anders dan Penn ziet Bovens dit niet als (cruciaal) ‘adviesgesprek’. Er was geen verzoek om een formeel integriteitsadvies. Toch zag hij het ook niet als ‘terloops gesprek’, want Penn vroeg hem wel of het verstandig was om als burgemeester meerdere panden in de gemeente te bezitten. Penn noemt in het gesprek wel de naam Lousberg als verkopende partij, maar niet zijn functie. Die kent Bovens dan ook niet, pas in oktober 2018 weet hij dat. De burgemeester had het doel van het gesprek zo expliciet mogelijk moeten maken. Verder was de vraag aan Bovens te smal. Penn had al met al meer openheid moeten betrachten. Een melding in het college was op zijn plaats geweest. Ook had ze alerter moeten zijn op de samenloop in tijd van aankoop en verloop van het SSC-ZL-dossier. Necker van Naem pleit Penn vrij van niet-integer gedrag, maar ze mag zich de ophef over de aankoop wel aanrekenen. Openheid naar de raad was per 15 februari 2018 op zijn plaats geweest.

Forse tik op de vingers
‘Het rapport is grondig en evenwichtig’, oordeelt de Groningse hoogleraar staatsrecht Douwe Jan Elzinga. ‘Er zijn geen aanwijzingen voor een daadwerkelijke vorm van belangenverstrengeling en dat is een goede boodschap voor de burgemeester.’ Tegelijkertijd blijkt uit de analyse volgens hem dat de burgemeester wel ‘onhandig en onverstandig’ heeft geopereerd. ‘Dat is een forse tik op de vingers van de burgemeester.’ Omdat de burgemeester een functionele verbinding had met de verkopende ambtenaar, ook al in 2017, had ze moeten begrijpen dat de aankoop allerlei vragen zou kunnen oproepen, vindt Elzinga. ‘De onderzoekers constateren dat op tenminste vier momenten de burgemeester een melding had kunnen doen. Ze liet dat achterwege. Dat getuigt van een gebrekkig inzicht in de aard van het lokaal bestuur en de daarvoor geldende normen en arrangementen.’

Schijn van belangenverstrengeling
Marcel Boogers, hoogleraar regionaal bestuur aan de Universiteit Twente, viel een paar dingen op. Hij noemt Necker van Naem op sommige punten kritisch, maar op de meeste punten niet. ‘Ze hebben zich een beetje ingehouden in hun kritiek. Uit het feitenrelaas en de volgorde der dingen blijkt geen sprake van belangenverstrengeling, want de deal was al rond voor ze met elkaar te maken kregen. Maar Boogers vindt de conclusie dat er ook geen schijn van belangenverstrengeling was, ‘te snel’. ‘Haar manier van communiceren was tamelijk onhandig. Ze heeft zich niet gehouden aan de interne regels over meldingen, maar alleen informeel gemeld. Dat feit zorgde in de beeldvorming voor veel onduidelijkheid. Dat had ze kunnen voorkomen door eerder duidelijkheid te creëren over aankoop en werkrelatie. In die periode was zeker sprake van schijn van belangenverstrengeling. Dat is onhandig.’

Informele bestuurscultuur
In het rapport schemert ook de informele bestuurscultuur door, vindt Boogers. ‘Je noemt het wel, maar meldt het niet formeel. Ook de commissaris van de Koning heeft ze informeel gesommeerd. Dat bracht hem ook een beetje in een lastig parket. Dat had anders gekund en die ophef mag de burgemeester zich aanrekenen. Dat vind ik schijn van belangenverstrengeling. Het feitenrelaas haalt het weg, maar het was er toen wel.’ Een burgemeester mag onderhands een huis verkopen, maar het was slimmer geweest om dat door een derde partij te laten doen, aldus Boogers. ‘Daar hebben we makelaars voor. Ook bij een huizenruil. Nu ging dit ook informeel en dan ben je kwetsbaar, want er kunnen toch verschillende belangen spelen. Als er een makelaar tussen zit, dan is dat altijd beter.’

De gemeenteraad van Maastricht behandelt het rapport van Necker van Naem in de raadsvergadering van aanstaande dinsdag.