Nog maar mondjesmaat herindelingen

Per januari verdwijnen relatief weinig gemeenten: drie. Daarmee staat de teller per 2021 op 352 gemeenten. Voor 2022 staan er vijf herindelingen op stapel, waarbij zeven gemeenten verdwijnen. Voor de jaren erna is er her en der een plan, maar die zijn niet allemaal onomstreden. Vooral in Scherpenzeel liepen dit jaar de emoties hoog op. Maar ook elders loopt het niet overal lekker.

Omstreden

Het afgelopen jaar was het aantal gemeenten met 355 stabiel; nergens was er een herindeling. Dat was sinds 2008 niet meer voorgekomen. Het leek erop of er even rust aan het front nodig was nadat per januari 2019 het aantal gemeenten met maar liefst 25 daalde. Voor 2021 staan er twee herindelingen op stapel. Voor 2022 staan vijf herindelingen gepland, waarbij zeven gemeenten verdwijnen. Het saldo komt dan uit op 345 gemeenten. Tweede een Eerste Kamer moeten nog beslissen over de herindelingen per 2022. Twee van de vijf voorgenomen fusies zijn niet onomstreden: die van Landerd met Uden en die van Langedijk met Heerhugowaard. Een hoorzitting die de Tweede Kamer vorige week woensdag over beide herindelingen op de agenda had staan, is vanwege de lockdown geschrapt.

 

Gestrand

In een aantal gemeenten zijn dit jaar herindelingsplannen gestrand. Na jarenlang getouwtrek hebben Gedeputeerde Staten van Groningen deze zomer besloten dat Stadskanaal, Pekela en Veendam (voorlopig) zelfstandig mogen blijven. In Druten en Wijchen gingen in december de herindelingsplannen van tafel. Die stond voor 2023 op de agenda. De korte herindelingsdiscussie van Meerssen, waarbij de (voormalige) wethouders aansluiting zochten bij Maastricht, werd heel snel in de kiem gesmoord. De wethouders moesten vanwege hun ‘wilde plannen’ het veld ruimen.

 

Minus twee

In 2023 verdwijnen er in ieder geval twee gemeenten. Brielle, Westvoorne en Hellevoetsluis fuseren per die datum. Als de provincie Gelderland doorzet en Scherpenzeel met Barneveld moet fuseren, verdwijnt er nog een gemeente. In Gelderland wil Maasdriel met Zaltbommel fuseren, maar Zaltbommel niet met Maasdriel. In Noord-Holland gist en borrelt het in de regio Zaanstreek-Waterland. Landsmeer wil per se fuseren, maar kan vooralsnog geen fusiepartner vinden. De Noord-Brabantse gemeenten Cranendonck, Heeze-Leende en Valkenswaard zijn zich druk aan het bezinnen op hun bestuurlijke toekomst. Een fusie wordt geadviseerd, maar de gemeenten (uitgezonderd de ambtenaren) staan niet te trappelen. Binnenlands Bestuur inventariseerde alle plannen en voornemens.

 

Groningen

2021: Appingedam, Delfzijl en Loppersum vormen de nieuwe gemeente Eemsdelta (-2)

Gestrand: Stadskanaal, Pekela en Veendam

Sinds 2005 is de provincie bezig met herindeling van alle Groninger gemeenten. Dat is inmiddels gebeurd, uitgezonderd Stadskanaal, Pekela en Veendam. Deze zomer hebben Gedeputeerde Staten besloten dat deze gemeenten – in ieder geval voorlopig – zelfstandig mogen blijven. Belangrijkste reden: herindelingen moeten zo veel mogelijk van onderop gestalte krijgen. Aanvankelijk zagen Stadskanaal en Pekela herindeling wel zitten, in tegenstelling tot Veendam. Uiteindelijk besloten alle drie de gemeenten zelfstandig te willen doorgaan. De drie gemeenten krijgen nu een kroonbenoemde burgemeester.

Noord-Holland

2022: Langedijk en Heerhugowaard (-1) Nieuwe naam: Dijk en Waard.

Meerderheid inwoners van Koedijk en St. Pancras ziet herindeling niet zitten. Zij wil liever dat Langedijk met Alkmaar fuseert. 

2022: Beemster en Purmerend (-1).

2022: Weesp-Amsterdam (-1)

Bijzonder is dat deze herindeling niet zoals gebruikelijk op 1 januari wordt beklonken, maar pas op 24 maart. ‘Hierdoor kunnen de herindelingsverkiezingen samenvallen met de reguliere (landelijke) raadsverkiezingen. De gemeenten verwachten dat dit bijdraagt aan een hogere opkomst, maar ook dat het stimulerend werkt op de reguliere gemeenteraadsverkiezingen’, aldus het ministerie van Binnenlandse Zaken. Het verzoek tot uitstel van de herindeling met een paar maanden komt van de gemeenten zelf.

 

2023 e.v.: Landsmeer wil fuseren, maar beoogde fusiepartner Waterland is afgehaakt. Waterland heeft begin dit jaar besloten als zelfstandige gemeente door te gaan, en niet te fuseren met Landsmeer en Edam-Volendam. Landsmeer heeft deze zomer om ‘herindelingshulp’ van de provincie gevraagd. Er worden momenteel op initiatief van de provincie gesprekken gevoerd met de acht gemeenten in de regio Zaanstreek-Waterland, om over de bestuurlijke toekomst van de hele regio te spreken. Een groen-landelijke combinatie lijkt niet mogelijk. De raad van Oostzaan wil zelfstandig blijven en de raad van Wormerland heeft steeds aangegeven niets te zien in gemeentelijke herindeling. Beide gemeenten zijn ambtelijk gefuseerd. Een fusie tussen Landsmeer en Purmerend is een mogelijk scenario, maar kan pas op zijn vroegst per 2026 worden gerealiseerd. De provincie acht een fusie tussen Oostzaan, Wormerland en Zaanstad een ‘logische’. De colleges van Oostzaan en Wormerland vinden dat bij fusies een wens ‘van onderop’ moet liggen. Gemeenteraden zijn dus als eerste aan zet.

Zuid-Holland

2023: Brielle, Westvoorne en Hellevoetsluis willen nieuwe gemeente Voorne vormen (-2).

Noord-Brabant

2021: Haaren wordt opgeheven (-1).  De vier kernen worden samengevoegd met Boxtel, Oisterwijk, Tilburg en Vught.

2022: Landerd en Uden vormen samen de nieuwe gemeente Maashorst (-1).

Gemeente Oss is fel gekant tegen deze herindeling. Een fusie tussen Uden en Landerd is onlogisch, onverstandig en oncollegiaal, vindt Oss. Oss is bovendien niet serieus betrokken geweest bij de fusieplannen. Ook veel inwoners van Schaijk zien niets in deze herindeling. De actiegroep ‘Schaijk hoort bij Oss en niet bij Uden’ heeft, net zoals de gemeente Oss, zijn hoop nu gevestigd op de Tweede Kamer om een streep door de voorgenomen herindeling te zetten.

2022: Boxmeer, Cuijk, Sint Anthonis en Mill en Sint Hubert (-3)

Ook deze herindeling is niet helemaal soepel verlopen. Nadat Boxmeer, Cuijk en Sint Anthonis besloten te fuseren, sloot Mill en Sint Hubert zich daar op het allerlaatst mogelijke moment alsnog bij aan. De vier gemeenten – en de provincie – wilden graag dat ook Grave aansloot, maar dat is voor Grave een brug te ver. De gemeente kan, als ze dat al wil, per 2026 alsnog aanhaken.

2023 e.v.: Cranendonck, Heeze- Leende en Valkenswaard (? -2)

De drie gemeenten zouden één gemeente moeten vormen, adviseerde bureau Berenschot na onderzoek. De gemeenten staan beslist niet te trappelen. De raden hebben het initiatief genomen om zelf een aanvullend proces te organiseren om meer informatie over het thema bestuurlijke toekomst te verzamelen. Dit wordt momenteel verder uitgewerkt door de raadsleden met de griffiers van de gemeenteraden.

2023 e.v. Loon op Zand (?)

De gemeente is vorige week gestart met een verkenning. In maart 2021 moet deze er liggen, op basis waarvan de raad in mei met elkaar in gesprek gaat over de bestuurlijke toekomst van de gemeente.

Gelderland

Gestrand: Druten en Wijchen

De gemeenteraden van Druten en Wijchen hebben op 1 december besloten om niet per 1 januari 2023 met elkaar te fuseren. Op basis van de resultaten uit het draagvlakonderzoek adviseerden de colleges van beide gemeenten de raden een streep te zetten door de fusieplannen. De raden hebben dat advies op 1 december overgenomen. Uit dat draagvlakonderzoek bleek dat een meerderheid van de inwoners van Druten en van Wijchen tegen een fusie van beide gemeenten is.

2023: Scherpenzeel en Barneveld (? -1)

De provincie Gelderland is een herindelingsprocedure gestart waarbij herindeling tussen Scherpenzeel en Barneveld een van de drie opties is die op tafel ligt. Scherpenzeel is fel gekant tegen een fusie en stelt dat de provincie aanstuurt op herindeling. Van het zogeheten ‘open overleg’ – een belangrijk onderdeel van een herindelingsprocedure – is volgens het Scherpenzeelse college geen sprake. Het ‘herindelingsgevecht’ wordt hard gespeeld tussen Scherpenzeel en de provincie. Het college heeft onder meer het vertrouwen in waarnemend burgemeester Harry de Vries opgezegd, omdat deze ‘herindelingsburgemeester’ informatie over de gemeentelijke strategie tegen herindeling zou hebben doorgespeeld aan de provincie. Het college van Scherpenzeel vertrouwt het provinciebestuur evenmin. Bij de provincie is volgens hoogleraar bestuurskunde Paul Frissen sprake van een ‘hardheid die in de beschaafde gedaante van redelijkheid is gehuld’. Als het tot een herindeling komt, moet die per 2023 worden beklonken. De Vries heeft vanwege de herindelingsperikelen donderdag ontslag ingediend. 

Zaltbommel en Maasdriel (?)

Het college van Maasdriel wil fuseren met Zaltbommel, maar het college van Zaltbommel niet. Beide raden moeten nog over de voorstellen van beide colleges een besluit nemen. Dat gebeurt naar verwachting begin komend jaar.

Montferland

Montferland onderzoekt de komende tijd of de fusie van de gemeenten Didam en Bergh (die stamt uit 2005) wel de juiste keuze is geweest. De-fuseren is een van de vier opties die de komende tijd worden onderzocht om te kunnen bepalen welke samenwerking het best past bij Montferland. Als voor deze optie wordt gekozen, gaan Bergh en Didam beide in andere gemeenten op. 

Limburg

Gestrand: Meerssen en Maastricht

In september stelden drie wethouders van Meerssen in een brief aan de gemeenteraad op te stappen als niet wordt gekozen voor een herindeling, het liefst met Maastricht. Een zelfstandige gemeente is geen haalbaar perspectief meer en niet in het belang van de gemeenschap, zo was het college recent tot de slotsom gekomen. De gemeenteraad liet luid en duidelijk weten niets te zien in een herindeling. De wethouders moesten het veld ruimen.