Lokale bestuurders: ‘Laat ons maar lekker samenwerken’

De lachers krijgt Peter Noordanus, de kersverse burgemeester van Tilburg en door de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) gevraagd als dagvoorzitter in Roermond, op zijn hand als hij vraagt wie van de honderd bestuurders de structuurdiscussies uit de jaren ‘70 heeft meegemaakt. Een tiental vingers gaan de lucht in. Het gegrinnik in hotel Oranjerie als blijk van herkenning, murmelt door de rijen.

Wethouders en burgemeesters uit alle hoeken van de provincie zijn deze vrijdagmiddag present. Het plan van de VNG-top bij het congres eerder dit jaar in Leeuwarden om de 430 gemeenten via schaalvergroting te verkleinen tot 25 regiogemeenten heeft de alarmbellen doen rinkelen. ‘Leeuwarden, we vergeten even wat daar is gebeurd’, opent Noordanus (PvdA). ‘Het gaat er om dat we enkele gedachtelijnen meegeven aan het VNGbestuur voor als Den Haag het heft in handen neemt.’

Drukte

Extra decentralisatie van taken van Rijk of provincie naar gemeenten zal voor kleine gemeenten een zware kluif zijn. Desondanks kan van schaalvergroting geen sprake zijn. ‘We willen in Zuid-Limburg de discussie over herindeling niet opnieuw oprakelen, want dan zet iedereen de hakken in het zand’, zegt een Maastrichtse vertegenwoordiger.

Regionale samenwerking met grotere buurgemeenten is evenmin vanzelfsprekend. ‘Alleen als het niet anders kan’, zegt een Eijsdense representant. Van bestuurlijke drukte is in Limburg geen sprake, zeggen de bestuurders. Drie vingers gaan de lucht in bij de stelling ‘Bestuurlijke drukte is in Limburg een groot probleem’.

De anderen spreken zich uit tegen de stelling. Limburg is vrij van bestuurlijke drukte. Gemeenten herindelen is nergens voor nodig. Laat ons maar lekker samenwerken. Burgemeester Berry Link (CDA) uit Nuth: ‘Laat ons groeien naar gemeenten die straks 50- tot 60 duizend inwoners tellen.’

Van een strakke tijdsplanning om binnen 12 jaar tot zulke grote gemeenten te komen, zoals de VNG-commissie onder leiding van Roger van Boxtel bepleitte, wil men niet weten. ‘Laat ons de weg van samenwerking opgaan, dan komt het goed. De wil om samen te werken is groter dan ooit’, zegt een bestuurder uit fusiegemeente Maasgouw.

Als de bestuurlijke organisatie toch op de schop moet, pak dan de provincie. ‘Hak de provincie in tweeën, één voor het zuiden en één voor de rest’, zegt de Maastrichtse vertegenwoordiger. ‘Laat de provincie tot het niveau van de regio zakken’, reageert PvdA-raadslid Jos Geurts uit Nuth. Samenwerken is ook het buzzword in Heemstede waar de Noord-Hollandse bestuurders op dinsdagavond verzameld zijn in het gemeentehuis.

Buiten staat de taxi van burgemeester Helmi Huijbregts (VVD) uit Roosendaal die is ingehuurd om het debat te leiden. Verder is het plein leeg. De toekomst van de gemeente staat voor de bestuurders op het spel, maar zo wordt het niet door de burgers beleefd. Huijbregts was ooit wethouder in de voormalige gemeente Teteringen dat is samengevoegd met Breda: ‘Ik hoor daar geen geklaag. De gemeenschap Teteringen floreert als vroeger.’

Is het een hint aan de kleine gemeenten in Noord-Holland dat fusie niet zo erg is? Huijbregts gunt de bestuurders alle gelegenheid om samenwerking te bewieroken. Voor de financiële crisis, voor decentralisatie van taken, voor het uitbesteden van taken, samenwerking is de oplossing voor alle problemen. ‘Small is beautiful’, verzucht Huijbregts.

Het zijn de bestuurders en een enkel raadslid van een kleine gemeente die de aanwezige VNG-directeur Ralph Pans de boodschap meegeven dat meer samenwerken het maximaal haalbare is. Bestuurders lopen soms tegen de grenzen van samenwerking op, maar ja, dan is er ook nog zoiets als de lokale politiek.

Milo Schoenmaker (VVD), burgemeester van Bussum dat zich verzet tegen een controversieel verklaarde fusie met drie buurgemeenten in het Gooi (zie kader): ‘Wij zijn uitgenodigd in de discussie over de toekomst van Almere. Je merkt dat we dan niet genoeg slagkracht hebben om daarin mee te doen, maar dat geldt niet voor alles.’

Wonden

Als dan toch nog de gedachte te heftig opborrelt dat samenwerking geen soelaas biedt, zijn er altijd nog bestuurders die vinden dat de soep niet zo heet wordt gegeten als ze wordt opgediend. ‘Wij halen voor onze dienstverlening een 8,8. Wij herkennen ons niet in het beeld dat we te klein zijn om zelfstandig onze dienstverlening op peil te houden’, zegt de Heemsteedse D66-wethouder Jur Botter.

De geachte collega’s moeten niet vergeten dat herindeling hen diep kan raken. ‘De wonden van onze fusie in 2001 van Bergen, Schoorl en Egmond zijn nog niet geheeld’, waarschuwt een Bergense bestuurster. Huijbregts probeert het nog één keer. Vergeet niet, waarschuwt ze, dat het Rijk erg wantrouwend is over het lokaal bestuur en dat de kans bestaat dat een nieuw kabinet voorschrijft hoe het allemaal anders moet.

De bestuurders zijn niet onder de indruk. Er kunnen altijd ook taken worden afgestoten. ‘ICT, jongerenwerk en handhaving voor een deel’, zegt burgemeester Niek Meijer (VVD) van Zandvoort. ‘Het groenonderhoud’, roept de Uitgeester wethouder Klaas Boer (D66). ‘Het onderhoud van de sportvelden. En over het afstoten van buurthuizen, daar kun je ook over nadenken’, zegt wethouder Feike van der Laan (PvdA) uit Anna Paulowna. ‘Wij voeren al een discussie of wij nog wel iets moeten met een eigen stadsschouwburg’, zegt een Velsense bestuurder.

‘Paspoort, rijbewijs, ruimtelijke ordening, bestemmingsplannen, bouwvergunningen en handhaving. Dat is het’, klinkt het staccato uit de mond van VVD-wethouder Cees Roem uit Bergen. Natuurlijk is er het Drechtstedenmodel, alom gewaardeerd als voorbeeld van een succesvolle samenwerking waarbij iedere gemeente bepaalt voor welke taak men meedoet. Dit model wordt ook in Roermond geroemd. Samenwerkingsverbanden hebben wel nadelen voor de democratische legitimatie.

PvdA-wethouder Ruud Guijt (Stadsontwikkeling) wordt ermee geconfronteerd. ‘We hebben tien regelingen met tien aparte bestuurlijke organisaties. Als het gaat om de woonvisie doen we dat samen met onze buurgemeenten. Vervolgens heb je wel het probleem dat de raden van de samenwerkende gemeenten het idee hebben dat de besluiten elders worden genomen. De burger die zich steeds meer afkeert van de politiek, krijgt dan nog meer de indruk dat het in de raad nergens over gaat.’

Samenwerking lost de grote problemen van een dorp ook niet op, weet Carla Brugman als oud-politica van de voormalige gemeente Meerlo- Wanssum. ‘Wij konden als kleine gemeente de ontwikkeling van de haven niet voor elkaar krijgen. Zelfs met samenwerking kwamen we daar niet uit. Dan moet je dus durven zeggen: stop en hef de gemeente maar op. Voor de burger maakt het niet uit waar hij zijn paspoort haalt. Hij interesseert zich alleen voor de hoogte van de ozb, de rest zal hem worst wezen’, aldus Brugman, sinds de fusie met Venray raadslid voor de lokale partij PP2.

In het slotakkoord van de discussie verdwijnt de burger net zo snel van het netvlies, als hij is gekomen. De bestuurder staat centraal. De Heerlense wethouder Fred Gilissen wil grotere gemeenten wel kleiner maken. ‘Hij is van Hoensbroek en wil terug naar een zelfstandige gemeente Hoensbroek’, fluistert een bestuurder iedereen in die het horen wil. Noordanus mag afsluiten en doet dat met een kwinkslag die goed valt in het Limburgse. Opsplitsing? ‘Kijk dan maar eens hoe de stadsdelen in de volksrepubliek Amsterdam functioneren.’

Bestuurlijke puinhoop

Waarnemend burgemeester van Huizen Fons Hertogs maakte tijdens het Noord-Hollandse VNG-debat in Heemstede over de bestuurlijke toekomst van zijn hart geen moordkuil. ‘In het Gooi is het een bestuurlijke puinhoop’, aldus Hertogs. Hij wil niet louter inzetten op samenwerking.

‘Ik vind het een zwaktebod. Ik heb nog nooit zo’n bestuurlijke drukte meegemaakt als hier. In het Gooi wonen 240 duizend mensen. In het oosten is er de BEL-samenwerking van Blaricum, Eemnes en Laren. In het westen vier kleine gemeenten (Muiden, Naarden, Weesp en Bussum) die discussiëren over de wenselijkheid van samenvoeging. Daartussen liggen Hilversum en Huizen. Er is heel veel overleg, maar samenwerking met de BEL-gemeenten leidt tot niets, als het gaat over woonruimteverdeling in het Gooi leidt dat ook tot niets, ga zo maar door. Bestuurlijk is het Gooi een puinhoop.’

De fusie van Bussum, Muiden, Naarden en Weesp in 2011 tot nieuwe gemeente Naardermeer is controversieel verklaard. Het is aan een nieuw kabinet en de Kamer of de fusie doorgaat. Een totale fusie in de Gooi- en Vechtstreek werd vorig jaar door de commissie-Lemstra als wenselijk, maar onhaalbaar gekwalificeerd.