Niet terug naar Den Haag

Dat burgers daarvoor niet warm lopen, is begrijpelijk. Zij laten zich niet voor de gek houden, net zo min als gemeenteraden. Slechts zes gemeenteraden besloten tot een referendum, toen de direct gekozen burgemeester nog in het verschiet lag. Nadat de direct gekozen burgemeester in de Eerste Kamer was gesneuveld, vroegen alleen Utrecht (vorig jaar oktober) en Eindhoven (komende woensdag) de burgers om een keuze te maken uit de twee geselecteerde kandidaten. In de overige, circa 220 gevallen heeft de gemeenteraad afgezien van een referendum, deels omdat men het liefst zelf uitmaakte wie burgemeester moest worden, deels omdat men weinig toegevoegde waarde zag in het burgemeestersreferendum.

Wie deze cijfers op zich laat inwerken, begrijpt de analyse van de Nijmeegse burgemeester en oud-minister voor Bestuurlijke Vernieuwing Thom de Graaf dat Nederland een behoudzuchtig volkje is. Bestuurders en raadsleden staan niet graag de macht af aan burgers.

Als Den Haag onder leiding van minister van Binnenlandse Zaken Guusje ter Horst besluit om het burgemeestersreferendum naar de geschiedenisboekjes te verwijzen, is de keuze van de burgemeester de facto een zaak van de gemeenteraad. Burgers verliezen dan definitief directe invloed op de keuze van de burgemeester. Gezien de huidige politieke verhoudingen, zal dat niet snel veranderen. CDA, PvdA, VVD en SP wordt dan niet ten onrechte regentesk gedrag verweten.

Het afschaffen van het referendum hoeft geen afbreuk te doen aan de legitimatie van de burgemeesterskeuze van de gemeenteraad. Die legitimatie loopt wel schade op als Den Haag, uit verdeel- en heersbehoefte, zich weer meer gaat bemoeien met de keuze van de burgemeester. Suggesties dat Den Haag uitmaakt welke kleur de burgemeester van stad x of y heeft, zijn schadelijk voor het landelijk en het lokaal bestuur.

Aankondigingen van de minister dat zij zonodig met maatregelen komt om het aantal vrouwelijke en allochtone burgemeesters te vergroten, miskennen de eigen verantwoordelijkheid en legitimatie van het lokaal bestuur. Terug naar de tijden dat de minister van Binnenlandse Zaken ingrijpt in de lokale keuze is onwenselijk, zoals bijvoorbeeld Bram Peper deed in Rotterdam door de eerste plaats op de voordracht te vergeven aan nummer 2 Ivo Opstelten, in plaats van aan Rein Welschen (eerste keus van de raad). Zo'n ingreep om landelijke machtspolitieke redenen is strijdig met het wettelijke aanbevelingsrecht van de gemeenteraad en het regeerakkoord.

Een minister die in het bestuursakkoord de eigen verantwoordelijkheid van gemeenten prijst, doet er verstandig aan elke suggestie dat Den Haag de dienst weer wil uitmaken, tegen te spreken. Minder Den Haag dient het parool te blijven, ook en vooral bij burgemeestersbenoemingen.