Mythes over lokale partijen ontkracht

Het aantal lokale partijen dat meedoet aan de gemeenteraadsverkiezingen daalt met name in de grote steden. Toch is nog altijd een op de drie partijen lokaal. Over deze partijen bestaan veel mythes.

Minder partijen

Het percentage lokale partijen dat meedoet aan de gemeenteraadsverkiezingen, waaronder ook de afsplitsingen en combinaties van landelijke fracties vallen, is in de vijf grootste steden sinds 2010 niet zo laag geweest. Een verklaring voor deze afname is volgens Julien van Ostaaijen, onderzoeker van Tilburg University, moeilijk te geven. ‘Maar het kan zijn dat doordat er in die gemeenten zoveel landelijke partijen meedoen, zij als het ware de wind uit de zeilen halen van lokale partijen. Het aanbod is al zo groot, dat mensen wellicht minder de behoefte voelen zelf een partij op te richten. Ze kunnen zich al vinden in het huidige aanbod.’

Kleine gemeenten

In kleinere gemeenten is het beeld anders. Daar is het aandeel lokale partijen dat meedoet aan de gemeenteraadsverkiezingen over de jaren heen stabieler. In de tien kleinste gemeenten bijvoorbeeld, ligt het percentage sinds 2010 tussen de 50 en 60 procent. Landelijk is het aantal lokale partijen dit jaar iets toegenomen ten opzichte van vorige verkiezingen. Ging het in 2018 nog om gemiddeld 38,2 procent van het totale aantal kieslijsten, deze keer is dat licht gestegen naar 39,1 procent. In de jaren daarvoor ging het om gemiddeld 33,3 procent (2010) en 37,4 procent (2014).

'Achter een lokale partij zit vaak geen burgerbeweging, maar iemand die eerder actief was in de lokale afdeling van een landelijke partij'

Mythes ontkracht

Bijna een op de drie kiezers stemt op lokale partijen. Ze worden gemakkelijk over een kam geschoren, maar de onderlinge verschillen zijn groot. Welke verschillende soorten zijn er te onderscheiden? Hoe verschillen ze van landelijke partijen? En wat zijn de mythes? In een digitale lezing probeert Van Oostaaijen een aantal hiervan te ontkrachten.

Geen burgerbewegingen

Zo wordt er vaak vanuit gegaan dat lokale partijen burgerbewegingen zijn. Een  mooi beeld, volgens de onderzoeker, maar het klopt niet. ‘Bij de opkomst van vrijwel alle lokale partijen zat er geen burgerbeweging achter, maar een man of vrouw die eerder actief was in de lokale afdeling van een landelijke partij. Vaak wordt zo iemand vanwege een conflict op een lage, onverkiesbare positie gezet en besluit dan een eigen partij te beginnen.’

Geen geld

Een andere mythe is volgens Van Ostaaijen dat lokale partijen geen geld hebben. Ze hebben inderdaad minder geld omdat ze niet kunnen profiteren van de subsidie van een landelijke moederpartij, maar dat betekent volgens de onderzoeker niet per definitie dat ze armlastig zijn. ‘Contributies, afdrachten van de volksvertegenwoordigers, giften en donaties zorgen allemaal voor inkomsten bij de lokale partijen.’

Geen ideologie

De ene na de andere mythe blijkt in de lezing van Van Ostaaijen weliswaar een kern van waarheid te hebben, maar zeker niet het volledige beeld te schetsen. Lokale partijen niet ideologisch? Klopt niet. Ze houden zich misschien niet bezig met de grote ideologische tegenstellingen op het gebied van belasting, defensie en klimaat. Toch zijn ze vaak rechts van het midden te situeren en er zijn aardig wat partijen op christelijke grondslag bij.

Meerdere gemeenten

Lokale partijen doen maar in een gemeente mee? Nee hoor, concludeert de onderzoeker. Er zijn ook partijen die in meerdere gemeenten en in de provincie meedoen, zoals bijvoorbeeld de Friese Nationale Partij. Daarnaast zijn er combinatiepartijen, die samen met andere lokale partijen of met andere lokale afdelingen van landelijke partijen samen meedoen aan de gemeenteraadsverkiezingen.