‘Thialf blijft het centrum van de schaatssport’

Het imago van Heerenveen als sportstad heeft een fikse knauw gekregen. Gedonder bij de plaatselijke voetbalclub, de schaatstempel uit de gratie. Geld heeft de gemeente niet, wel een actieve en zichtbare burgemeester. Frysk politicus van 2011 Tjeerd van der Zwan. Hij is alleen wel ontslagen.

De burgemeester van Heerenveen staat op straat. Een tijdje terug viel de brief uit Den Haag op de mat. Bij Koninklijk Besluit is Tjeerd van der Zwan (59) op 1 januari 2014 geen burgemeester meer van de Friese sportgemeente. Door de herindeling met een deel van het aangrenzende Boarnsterhim ontstaat een nieuwe gemeente en dus mag de raad na de verkiezingen volgende maand een nieuwe burgemeester kiezen.

‘Ik wist waar ik aan begon toen ik van Achtkarspelen naar Heerenveen vertrok. En eigenlijk is het wel goed dat de raad na bijna drie jaar de balans kan opmaken. Hij moet het boegbeeld van de gemeente zijn, maar heeft die Van der Zwan dat ook waargemaakt? Ik geloof niet dat ik de geheimhoudingsplicht schend als ik aankondig dat ik weer zal solliciteren’, zegt Van der Zwan.

De Lelystadse wethouder Van der Zwan (PvdA) koos in 2007 voor het burgemeesterschap van de Noordoost-Friese gemeente Achtkarspelen omdat hij naar het noorden van het land wilde. ‘Nergens anders naartoe. Ik voel mij een noorderling. Mijn vrouw komt hiervandaan en iedereen in de familie spreekt Fries. Het land bevalt mij en de mensen kunnen mij hier ook goed hebben. Ik heet Tjeerd. Dat schept verwachtingen hè, als je op bezoek komt. Dat er een grote blonde Fries binnenstapt. Niks hoor, komt er een klein bruin mannetje binnen.’

Hij moet er hard om lachen. ‘Het gekke is dat ik als wethouder in Lelystad niets moest hebben van het burgemeesterschap. Lintenknippen, dat nooit. In de eerste jaren als wethouder deed ik ook alles om de burgemeester uit de buurt te houden. Maar al snel realiseerde ik mij dat dat enorm stom was. Je kunt het netwerk en de kennis van de burgemeester goed gebruiken. Toen ik de zieke Chris Leeuwe moest vervangen als burgemeester, realiseerde ik mij pas goed hoe veel onrecht ik hem had aangedaan.’

Het burgemeesterschap in Fryslân beviel meteen, zegt Van der Zwan. Hij begon te bloggen en later te twitteren. Dat eerste doet geen mens meer, het laatste doet hij nog wel. ‘Ik denk erover om in navolging van burgemeester Bolsius van Amersfoort een weekvideo te gaan maken, maar wel op mijn eigen manier.’ Hij werd in Achtkarspelen voorzitter van de Vereniging van Friese Gemeenten en dit jaar als burgemeester van Heerenveen lid van het bestuur van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). ‘Waarom? Om mij niet te vervelen. Ik heb geen inhoudelijke portefeuille maar wel goede wethouders en medewerkers. Je moet er van alles naast doen, want op een verveelde burgemeester zit niemand te wachten. Die gaat zich overal mee bemoeien. Dat doet mij trouwens denken aan een kostelijke uitspraak van Hans Gruijters, burgemeester van Lelystad toen ik er raadslid was. Het burgemeesterschap, zo meende Gruijters, zat er wel zo’n beetje op rond de ochtend-sherry, waarna het tijd was voor een goed boek. Geweldig als iemand zichzelf en zijn eigen werk zo kan relativeren. Nadat ik in 1997 in Lelystad wethouder was geworden, zocht ik hem nog wel op in zijn tot bibliotheek omgebouwde garage. Een goede burgemeester met een enorm netwerk, maar ook iemand die weinig respect kon opbrengen voor raadsleden.’

Doodzonde
Geringschattend doen over de gemeenteraad, een doodzonde voor iedere burgemeester, meent oud-raadslid en oud-wethouder Van der Zwan. Want: ‘Je bent burgemeester bij de gratie van de gemeenteraad. De raad moet jou gunnen dat jij hun burgemeester bent. Die gunfactor is echt de kern van een succesvol burgemeesterschap. Als die er niet meer is, ben je vroeg of laat uitgespeeld. Als ik het gevoel heb dat de gemeenteraad van Heerenveen volgend jaar zoiets heeft van: nou vooruit, het is niet helemaal geworden wat we gehoopt hadden, maar we kunnen die man met goed fatsoen niet wegsturen, dan hou ik het zelf voor gezien. Alleen als je allebei graag wilt, dan wordt het wat. Dat wil helemaal niet zeggen dat je als burgemeester alles maar goed moet vinden. Je moet de raad genoeg ruimte geven, maar als het nodig is de teugels ook weer aanhalen. Als voorzitter van de raad moet je kunnen zeggen: “Nu is het genoeg geweest en we gaan het zo doen.”’

Ook in zijn omgang met de wethouders moet de moderne burgemeester zijn plaats kennen. Burgemeester Van der Zwan: ‘Geef ruimte aan de wethouders. Dat is heel moeilijk, echt heel moeilijk, want je denkt al snel: dat kan ik zelf, en nog beter ook. Nee, tot tien tellen, houd je in.’

De burgemeester moet ook tegenspraak organiseren, van de wethouders, van de griffier, van de gemeentesecretaris. Van der Zwan: ‘Want alles wat de burgemeester doet, is goed, toch? Er zijn talloze voorbeelden van burgemeesters die dachten dat ze het geweldig deden, totdat ze pardoes werden afgeserveerd. Ik hoop niet dat mij dat overkomt. In het gemeentehuis moet ruimte zijn om kritiek te hebben op mijn functioneren. En die is er ook hoor. Meestal begrijp ik die kritiek, soms ook niet.’ En de laatste vuistregel? ‘Zet de regels aan de kant en probeer je in te leven in wat gewone mensen willen. Probeer je dienstbaar te maken voor je inwoners en geef de gemeente een gezicht, namelijk jouw gezicht. Je moet makkelijk bereikbaar zijn en tussen de mensen staan, maar ook je gezag laten gelden als dat nodig is. Ik sta er zelf vaak versteld van hoeveel indruk een uitspraak van de burgemeester maakt.’

Tjeerd van der Zwan stond als burgemeester van Achtkarspelen graag tussen de fans op de tribune van de Harkemase Boys voor een onbekommerd partijtje zaterdagmiddagvoetbal. Na afloop één borreltje in het clubhuis (‘en daarna weg; het mag nooit te gezellig worden.’) Toen hij in 2011 burgemeester werd van het ‘grote’ Heerenveen, werd Van der Zwan lid van de supportersvereniging van de sc, maar onbekommerd werden zijn bezoeken aan het Abe Lenstra Stadion allerminst. ‘Om mijn vertrek te rechtvaardigen, vertelde ik de mensen in Achtkarspelen: “Als je bij de Harkemase Boys speelt en je krijgt de kans om een transfer te maken naar de sc Heerenveen, dan doe je dat toch?” Dat begreep iedereen. Bij Heerenveen was de sfeer ook genoeglijk, maar de boel explodeerde snel. Verdeeldheid, beschuldigingen. Ik heb mij er als burgemeester in eerste instantie verre van gehouden. Burgemeester Van der Laan heeft zich ook niet met Ajax bemoeid. Voor je het weet, word je in die ellende meegezogen.’

Uitslaande brand
Toch zou Tjeerd van der Zwan zich uiteindelijk wél met de bestuurscrisis bij de sc Heerenveen bemoeien. ‘Heerenveen heeft het imago van sportstad en dat buiten we ook uit. De voetbalclub is onderdeel van dat imago. De crisis etterde maar door en het imago van de gemeente leed eronder. De VVD in de raad deed toen een oproep aan de burgemeester om een rol te spelen. Niet inhoudelijk maar wel om de partijen met elkaar te verbinden. Ik ben met de partijen gaan praten en we kwamen snel tot de conclusie dat een onderzoekscommissie een rapport moest opstellen. De twee kampen konden een vertegenwoordiger aanwijzen. De tijd was rijp voor zo’n aanpak.’

Als procesbegeleider eiste Van der Zwan wel dat het advies voor alle partijen bindend zou zijn. Het eindrapport was uiteindelijk snoeihard voor voorzitter Robert Veenstra. ‘Ik kon altijd goed met hem overweg, maar tegelijk was het ook zo dat Veenstra een slechte relatie had met grote delen van het personeel, de sponsors en supporters. Met Omrop Fryslân wilde hij niet praten. Zijn tijdelijke opvolger Gaston Sporre doet dat anders. Die communiceert met iedereen.’

De uitslaande brand bij sc Heerenveen lijkt onder controle. Maar dan is er natuurlijk nog het onzekere lot van het Thialf stadion, decennia lang het schaatscentrum van de Lage Landen. De KNSB ziet het liefst dat Almere het nieuwe schaatsmekka wordt. Van der Zwan maakt zich opmerkelijk genoeg niet zo druk over die keuze. ‘Wij zijn als gemeente naar de zijlijn gemanoeuvreerd omdat wij geen geld hebben. We hebben bijna 80 miljoen euro afgeboekt op het grondbedrijf. We komen met een negatieve reserve onder preventief toezicht van de provincie. Veel gemeenten zullen ons daarin nog gaan volgen. De provincie heeft wél geld en bepaalt nu het beleid. Provinciale Staten, met de PvdA-fractie voorop, hebben veel te lang geaarzeld.’

De provincie heeft uiteindelijk 50 miljoen euro uitgetrokken voor de modernisering van Thialf. ‘We moeten zien of dat op tijd is geweest’, zegt Van der Zwan. Hij vervolgt: ‘De provincie heeft besloten om alle juridische procedures te staken en zich nu te richten op de verbouwing van Thialf. Daar ben ik blij om. Niks procedures; ga besturen en bouw dat ding. Vier je mooie momenten: de aanbesteding, de eerste steen, het hoogste punt, het eerste ijs. We hebben een enorme voorsprong op Almere en Zoetermeer. Het nieuwe Thialf blijft volgens mij het centrum van de schaatssport. Wees zelfbewust en laat die verongelijkte pruillip achterwege.’

CV
Tjeerd van der Zwan (Rheden, 1954) studeerde in Leeuwarden geschiedenis en Nederlands aan de lerarenopleiding. Hij werd in 1985 leraar Nederlands in Lelystad, waar hij in 1990 voor de PvdA lid werd van de gemeenteraad. In 1998 werd hij er wethouder. In 2007 werd Van der Zwan burgemeester van het Friese Achtkarspelen. In 2011 maakte hij de overstap naar Heerenveen. Luisteraars van Omrop Fryslân riepen hem dat jaar nog uit tot Frysk politicus van het jaar. Hij is voorzitter van de Vereniging van Friese Gemeenten en vertegenwoordigt Fryslân in het bestuur van de VNG.

‘Ik kan niets anders’

Premier, wat doet u?
Twee dingen: De strafbaarstelling van illegaliteit terugdraaien en er voor zorgen dat burgers direct hun burgemeester kunnen kiezen. Mensen zonder verblijfstitel zijn al heel kwetsbaar. Het is een onnodige maatregel die ook nog eens indruist tegen ieder rechtvaardigheidsgevoel. Beschamend dat de PvdA hieraan meewerkt. Overal in de wereld kunnen mensen hun burgemeester rechtstreeks kiezen. Dat geeft de lokale politiek een herkenbare smoel. Nu overheersen de landelijke issues vaak de gemeenteraadsverkiezingen.

In een tijdmachine, waar naartoe?
Ik heb weliswaar een lesbevoegdheid in geschiedenis, maar terug hoef ik niet. Zegt mij helemaal niets. Nee, ik ga naar 2060 en dan wil ik zien hoe het mijn kinderen vergaat, en eventuele kleinkinderen. Het is dichtbij genoeg om nog gezichten en dingen te herkennen, maar ook ver genoeg weg om versteld te kunnen staan van ongedachte ontwikkelingen. Als ik alleen al bedenk wat er is veranderd in mijn leven. De digitalisering, de val van de Muur, de mobiliteit; hallucinerend! Dat gaat natuurlijk allemaal door.

Land en stad (buiten Nederland)
Duitsland en Berlijn. Berlijn heeft een enorme historie en een waanzinnige ontwikkelingspotentie. Het blijft maar veranderen. Er zijn zo veel open plekken die nog een functie moeten krijgen. Duitsers zijn daar ook niet kinderachtig in. Op de Alexanderplatz wordt het oude paleis weer opgetrokken, bij de Potzdammer Platz komt een nieuw museum. De randen van het oude vliegveld Tempelhof worden ontwikkeld, maar het midden blijft open voor onverwachte dingen. Je voelt er de historie maar je kijkt ook in de toekomst. Duitsland heeft mijn hart gestolen. De mensen zijn zo aardig, die in Berlijn daargelaten. Thüringen, Mecklenburg-Vorpommern. Zo mooi. De menselijke maat en een perfecte prijs-kwaliteitsverhouding. Die regio’s in Duitsland zouden een voorbeeld moeten zijn voor ons.

U vliegt eruit, en dan?
Niets is leuker dan het burgemeesterschap, dus het zou slikken zijn. Ik kan niks anders. Ik heb voor de klas gestaan, en één ding weet ik zeker: dat kan ik niet. Mijn vrouw geeft les op een ROC. Dat kan ze als de beste. Zij kan op een natuurlijke manier orde houden, ik niet. Ik hoop dat ze mij in een andere gemeente zouden willen als waarnemer. Ik geef om de publieke zaak. De relaties tussen mensen worden in hoge mate bepaald door hoe we de dingen met elkaar organiseren. Ik ben voor een sterke gemeente en een krachtige overheid. In de kern is de overheid ervoor om op te komen voor de kwetsbare mensen. Daarom spring ik ook in de bres voor een Iraaks gezin uit Heerenveen dat door de IND dreigt te worden uitgezet.