Stedenbanden dupe van crisis, behalve als ze handel opleveren

Stedenbanden staan onder druk wegens bezuinigingen of politieke bezwaren. Langzaam aan willen steeds meer gemeenten van hun relaties met buitenlandse gemeenten af.

Ede verbrak onlangs alle banden met het Tsjechische Chrudim en Veenendaal bouwde zijn stedenband met de Tsjechische gemeente Oloumuc op financieel gebied af. In Eindhoven, Utrecht, Nijmegen en Dordrecht woedden recentelijk discussies of banden met gemeenten in onder meer Wit-Rusland, Rusland, Nicaragua en Kameroen door moeten gaan. Kortom: door de crisis en de bijbehorende bezuinigingen staan stedenbanden onder druk.

Bijna iedere gemeente heeft zo’n vriendschapsband. De meesten zijn al decennia oud. Hoogleraar (Eu)regionaal Management Frans Boekema van de Radboud Universiteit Nijmegen: ‘Na de oorlog kwamen er banden met Duitse steden in het kader van de Wiedergutmachung. Later, in de jaren zeventig, zag je dat ontwikkelingssamenwerking en relaties met steden in Latijns-Amerika belangrijker werden. In de jaren negentig kwamen veel banden met gemeenten in Oost-Europa vanwege van de val van de muur. Je ziet dus een verschuiving die telkens te maken heeft met de tijdsgeest.’

Zelf ging Boekema in 1993 naar Vilnius om namens de VNG (Vereniging van Nederlandse Gemeenten) contacten te leggen.  ‘Het ging ons toen om het bevorderen van lokale democratie. Je zag dat de Litouwers daar erg enthousiast over waren en dingen overnamen. Maar het was de vraag wat de onze gemeenten hier feitelijk aan hadden.’

Ondanks dat stedenbanden in de laatste jaren minder populair werden, kwamen er her en der wat relaties met opkomende landen bij. ‘Er zijn veel banden met Chinese steden ontstaan om te investeren in economische banden op lange termijn. Ontwikkelingssamenwerking zoals in de jaren zeventig is uit. Tegenwoordig gaat het om handelsrelaties om profijt van te hebben en tegelijkertijd de partnergemeenten in armere landen te ontwikkelen.’

Estafetteloop
Soms is er nog sprake van een mogelijke nieuwe stedenband ‘oude stijl’. Het Zeeuwse Tholen kreeg te maken met het dorpje Phoa in Burkina Faso. ‘Onze jongerenraad raakte in 2006 in contact met Phoa via een voormalige inwoonster van Tholen die in Burkina Faso woont. De jongeren wilden daarna iets betekenen voor de jongeren van Phoa’, vertelt burgemeester Willem Nuis (ChristenUnie). Er werden inzamelacties opgezet. ‘De jongerenraad heeft geld verzameld om een waterput te slaan. Zelf heb ik die acties bijgewoond en dat was erg leuk.’ Er kwam een stichting met de naam Jongeren voor Jongeren, die met de basisscholen een estafetteloop organiseerde en zelf een kunstveiling opzette. ‘Met het geld van deze acties is in Phoa nog een schooltje neergezet. Het project kostte circa 40.000 euro. De gemeente heeft toen een paar duizend euro bijgelegd om het streefbedrag te halen. In 2012 is onze wethouder Jan Oudesluijs naar Phoa gegaan om de school te openen.’

Na het bezoek ontving Nuis een brief van zijn ambtsgenoot Jean Mongo. ‘Hij verzocht mij om een samenwerkingsverband met zijn dorp aan te gaan. We hebben het besproken in het college en vonden dat niet gewenst, aangezien wij al vele jaren een stedenband met de Poolse gemeente Itawa hebben. Voor zo’n nieuwe band moet je extra geld reserveren. Ook is het geen taak van een gemeente om aan ontwikkelingssamenwerking te doen.’ Het college legde het idee niet aan de raad voor.

‘Wij schatten in dat de raad het met ons eens zou zijn. In de afgelopen jaren moesten we namelijk de ene bezuiniging na de andere doorvoeren.’ Uit Afrika kwam geen reactie op het ‘ongetwijfeld teleurstellende besluit’. De jongerenraad was eveneens teleurgesteld, maar toonde wel begrip voor het standpunt van het college. Momenteel evalueert Tholen de stedenband met Ilawa. ‘Volgend jaar bestaat onze overeenkomst twintig jaar en loopt het contract wat we met Ilawa hebben af. We moeten ons afvragen of we nog wel geld hebben voor deze stedenband. De gemeenteraad van Itawa heeft al unaniem besloten de band met ons te willen continueren.’

Ideologie
Deskundige Boekema vindt de situatie op Tholen ‘een typisch voorbeeld van amateurisme ten top’ en is verbaasd. ‘Er is toevallig een band ontstaan met Phoa en het gemeentebestuur heeft die in eerste instantie ondersteund. Maar toen de bezuinigingen eraan kwamen, waren ze de allereerste om te zeggen: we hebben er niks aan, dus gaan we het afbouwen. Er zit weinig ideologie en geen filosofie achter.’ Ook is het vreemd dat de gemeenteraad niet in het besluit is gekend. ‘Op deze manier moet je het absoluut niet doen. Zo neem je de burgers niet serieus en begrijp je de gedachte achter stedenbanden niet.

Verder is het argument om niet aan ontwikkelingssamenwerking te willen doen een goedkope manier om bezuinigingen door te drukken.’ Boekema benoemt de gemeente Zoetermeer als goed voorbeeld. ‘Als je de rapportages over hun stedenbanden leest, dan zie je dat ze trots zijn op hun projecten. Ze verantwoorden alle euro’s ook goed. Zo moet je het doen.’

In tegenstelling tot Tholen vaart de gemeente Amsterdam een andere koers. ‘Al in 2002 hebben we onze oude stedenbanden herzien. We kozen toen voor het delen van ambtelijke en bestuurlijke kennis met buitenlandse steden. Er zijn destijds keuzes gemaakt voor banden met de herkomstlanden van onze vijf grootste etnische groepen en met twee hoofdsteden van jonge Europese lidstaten: Riga en Boedapest’, zegt Marleen de Groot van het gemeentebureau internationale betrekkingen.

Met de komst van burgemeester Eberhard van der Laan (PvdA, 2010) kwam er opnieuw verandering. ‘We willen een vestigingsstad voor bedrijven, toerisme en expats zijn. Ook willen we samenwerken op cultureel en wetenschappelijk gebied. Onder meer daarom streven we naar bilaterale samenwerking met grote Europese hoofdsteden.’ In 2011 ontmoette de burgervader zijn Parijse ambtsgenoot Delanoë. Het klikte. ‘Mede daarom zijn we vorig jaar een samenwerkingsovereenkomst aangegaan met Parijs. Die stad is een maatje groter, maar toch is onze samenwerking gelijkwaardig. We trekken op binnen zes thema’s: water, openbaar vervoer, city marketing, duurzaamheid, ruimtelijke ordening en broedplaatsen. Tegenwoordig bezoeken onze ambtenaren hun Parijse collega’s en vice versa.’ Amsterdam heeft als grote stad ook belangen in Europa. ‘Met grote Europese steden zoals Parijs trekken we in het Brusselse lobbycircuit samen op. Samen sta je sterker.’

Acquisitie
Volgens De Groot leveren stedenbanden veel op. ‘Het aangaan van deze relaties kan, naast het versterken van elkaars bestuur, de handel bevorderen. Daar zijn wij uiteindelijk op uit. In de komende tijd willen we relaties aangaan met steden uit opkomende landen zoals Brazilië, India en Vietnam.’ Ze kan niet zeggen hoeveel euro de betrekkingen per jaar opleveren. ‘Ons budget om de relaties met zo’n achttien landen te onderhouden bedraagt nu 623.000 euro per jaar. Van dit bedrag worden de twee medewerkers van het bureau betaald en alle kosten die bij ambtelijke kennisuitwisseling komen kijken. ‘We krijgen geen geld voor onze investeringen terug, maar onze ambtenaren komen wel met nieuwe kennis thuis.’

Verder heeft de dienst Economische Zaken een eigen budget voor acquisitie. ‘Ambtenaren die in het buitenland hun kennis en ervaring delen; cursussen, trainingen of workshops geven, komen vaak met nieuwe kennis en ervaringen thuis die hier weer gebruikt kunnen worden.’ Amsterdam herziet zijn internationale beleid geregeld. ‘We vinden dat je als gemeente wel degelijk profijt kan hebben van stedenbanden, maar dat je altijd kritisch moet kijken naar de vorm. De tijd van het aangaan van culturele beleefdheidsbezoeken die geen meerwaarde voor de stad opleveren, is voorbij.’

Terugverdienen
Volgens hoogleraar Boekema is de aanpak van Amsterdam de beste. ‘Het is een stad die afhankelijk is van internationale contacten en die een goed internationaal vestigingsklimaat wil hebben. Dat betekent dat je veel contacten moet hebben in andere landen, want daardoor wordt het vestigingsklimaat overal bekend. De kost gaat immers voor de baat uit.’ Amsterdam doet er verstandig aan om hiermee door te gaan. ‘Je moet investeren en contacten leggen. Ze zeggen eerlijk niet te weten wat het precies in euro’s oplevert, maar je kunt het in de toekomst wel degelijk terugverdienen.’

Vorig jaar was Boekema actief voor de Floriade – de wereldtuinbouwtentoonstelling – in Venlo. Volgens een voorlopige evaluatie leed de gemeente een verlies van bijna tien miljoen euro op dit evenement. ‘De daadwerkelijke opbrengsten zullen echter pas in de komende jaren gerealiseerd worden. Er zijn vele honderden contacten gelegd die in de toekomst echte euro’s kunnen opleveren. In de Amsterdamse aanpak zie je dat sterk terug. Ze durven te investeren in stedenbanden, zodat het op lange termijn handelsbetrekkingen oplevert.

Ook is het erg slim dat ze banden met steden in opkomende landen aangaan.’ Kan Amsterdam hier in tijden van bezuinigingen mee weg komen? Boekema: ‘Ik besef dat dit momenteel erg gevoelig ligt. Het is gewoon moeilijk om de effecten van deze relaties in harde euro’s uit te drukken. Toch zien we dat er meer buitenlandse bedrijven naar Amsterdam zijn gekomen. Stedenbanden hoeven dus geen weggegooid geld te zijn.’

Nijmegen

Over de stedenband van Nijmegen met het Russische Pskov werden onlangs door de VVD in de gemeenteraad kritsische vragen gesteld. De liberalen pleiten voor het opzeggen van de vriendschap, vanwege de anti-homowetgeving in Rusland. Volgens het Nijmeegse stadsbestuur is het ‘volgen, beoordelen en reageren’ op wetgeving in het buitenland geen taak van het lokaal bestuur. ‘Onze contacten met Pskov zouden desgewenst juist benut kunnen worden om de acceptatie van homoseksualiteit in Rusland te bevorderen; dat is niet mogelijk naverbreking van de band’, aldus het Nijmeegse college van burgemeester en wethouders.

Landen top-10

Feiten en cijfers

Het tv-programma KRO’s Brandpunt legde de jaarbegrotingen voor stedenbanden van grote en middelgrote gemeenten onder de loep. Het gaat om uitersten. Tussen 2008 en 2012 gaven de deze gemeenten er het volgende aan uit:

Top-5 grootste uitgevers

Top-5 kleinste uitgevers