Fusieteller gemeenten blijft steken

Maximaal 58 gemeenten zullen tot eind 2017 min of meer vrijwillig verdwijnen. Veel van die nieuwe fusiegemeenten halen de kritische ondergrens van 100.000 inwoners niet. Dit blijkt uit een inventarisatie van Binnenlands Bestuur.

Omstreden plannen

Werk aan de winkel dus voor minister Ronald Plasterk (Binnenlandse Zaken, PvdA), die het aantal herindelingen van tien naar twintig per jaar wil opschroeven. Eind 2017 zouden er dan 100 gemeenten moeten zijn verdwenen. De minister moet niet alleen op zoek naar nog minimaal 42 gemeenten die van de landkaart moeten verdwijnen. Ook is het de vraag hoeveel van de ‘58’ daadwerkelijk opgaan in een ‘nieuwe’ gemeente: diverse plannen zijn omstreden of liggen gevoelig, of het betreft louter adviezen.

Tweesporenbeleid

Slechts in veertien van deze 58 gemeenten staat de herindelingsdatum vast. Van die veertien ‘verdwijnen’ er twee in bestaande gemeenten (Boarnsterhim, Maasdonk). De overige twaalf gemeenten worden samengevoegd in vier nieuwe gemeenten waardoor er acht gemeenten verdwijnen (Alkmaar, Graft-de Rijp, Schermer; Groesbeek, Millingen aan de Rijn, Ubbergen; Gaasterlân-Sleat, Lemsterland, Skasterlân, Alphen aan den Rijn, Boskoop, Rijnwoude). Veel van de resterende 44 van de ‘58’ volgen een tweesporenbeleid, waarbij zowel een volledige bestuurlijke fusie als een ambtelijke samenwerking/fusie wordt onderzocht. De colleges en gemeenteraden hakken pas in de loop van dit jaar de knoop hierover door. Als een herindeling een stap te ver blijkt te zijn, zakt de tellerstand.

Fusieplannen gesmeed

In Limburg, Flevoland en Zeeland lopen volgens provinciale woordvoerders geen initiatieven. De provincie Overijssel vindt ‘dat we gewoon klaar zijn’, aldus een woordvoerder. In Drenthe staan voor zover bekend evenmin fusies op stapel. In de acht andere provincies wordt druk gesnuffeld, onderzocht, geadviseerd en – uiteraard − ook ruzie gemaakt. In Groningen wordt Plasterk goed geholpen met het advies om 23 gemeenten samen te voegen tot zes. Friesland is volop in beweging, al liggen er nog niet veel keiharde besluiten. In Noord-Brabant is het wachten op het eindadvies van de Adviescommissie Krachtig Bestuur in Brabant die alle 67 gemeenten heeft doorgelicht. Los daarvan worden er in het zuiden al enkele herindelingen onderzocht en fusieplannen gesmeed. Mogelijk staan er in het land meer herindelingsplannen op stapel dan Binnenlands Bestuur in kaart heeft kunnen brengen.

Kritische ondergrens

Veel van de mogelijk nieuwe gemeenten halen de kritische ondergrens van 100.000 inwoners – soms zelfs bij lange na – niet, zo blijkt uit de inventarisatie. Mogelijk dat de minister deze gemeenten terugstuurt om hun huiswerk over te doen. Aan de andere kant komen er echter steeds meer signalen uit het Haagse, waaronder vanuit de PvdA-Kamerfractie, dat het getal van 100.000 niet in beton gegoten is.

Samenwerkingsverbanden

Los van bestuurlijke fusies wordt overigens volop en steeds vaker samengewerkt door gemeenten. Zeker de kleinere gemeenten weten dat ze het alleen niet meer redden: zowel financieel als inhoudelijk. Van ict tot inkoop, van gezamenlijke uitvoering of zelfs beleidvorming – op tal van terreinen worden meer en meer en in alle landstreken de krachten gebundeld. Daarnaast worden en zijn her en der ambtelijke fusies beklonken, vaak omdat een bestuurlijke fusie politiek en bestuurlijk nog net even een stap te ver is. Mogelijk – en dat is de hoop en verwachting van Plasterk – vormen de samenwerkingsverbanden en ambtelijke fusies de opmaat voor een volledige bestuurlijke fusie. Dit kan de tellerstand opkrikken.

Verkiezingsthema

De raadsverkiezingen die voor maart 2014 op de agenda staan, kunnen de boel echter weer vertragen. Een pleidooi voor het opheffen van je eigen gemeente is niet direct een stemmentrekker. De herindelingsvoorstellen die de komende jaren over politiek Den Haag worden uitgestort, krijgen in ieder geval de steun van D66, en uiteraard van PvdA en VVD. Van het CDA hoeft de minister niets te verwachten, behalve weerstand. Herindeling wordt een prominent verkiezingsthema voor het CDA. Wat de koers van GroenLinks wordt, is  onberekenbaar, zo vreest PvdA-Kamerlid Pierre Heijnen. 

Lees vrijdag meer in Binnenlands Bestuur 5