Gasbesluit raakt Drenthe het hardst

Wethouder Loppersum verwacht zelfs banengroei in regio

Eerder dit jaar vroeg de Economic Board om een impactanalyse van de gevolgen zodat gemeenten en provincies maatregelen kunnen nemen in hun begroting. Volgens Zwiers tasten provincies nog steeds in het duister over de gevolgen van het gasbesluit voor de werkenden in hun gemeenten: ‘Er gaan vele duizenden banen bij de NAM en toeleveranciers verloren. Om die werknemers aan nieuw werk te kunnen helpen moet duidelijk zijn hoe groot het probleem is en waar de problemen precies zijn.’

Zwiers wijst er op dat de gemeenten de probleemhouder zijn: ‘Daar kloppen mensen zonder baan als eerste aan voor hulp en sociale zorg.’ Eerder stelde de werkgeversorganisatie het kabinetsbesluit directe en duizenden indirecte banen zou kunnen kosten. In 2015 verschenen berichten in de media dat in totaal 20.000 banen afhankelijk zijn van de gaswinning maar volgens hoogleraar Regionale Arbeidsmarktanalyse Jouke van Dijk en ING-econoom Henk van den Brink zijn deze cijfers veel te hoog. Uit eigen onderzoek van VNONCW wordt het aantal geschat op 7.000. Exacte cijfers ontbreken nog, maar in sommige gemeenten is het banenverlies nu al merkbaar.

Laag aantal
Een deel van dat banenverlies komt voor rekening van de NAM zelf, de rest zal verdwijnen bij toeleveranciers. Bij de NAM werken 1.500 mensen, waarvan de helft werkzaam is in de provincie Drenthe, in verschillende functies. Vergeleken bij de totale omzet en inkomsten van het bedrijf, is dat een laag aantal. Dat komt omdat gaswinning door relatief weinig mensen tot stand komt.

Van de totale productiekosten van aardgas nemen banen ongeveer 4 procent voor hun rekening, waar dat in de gehele economie meer dan 40 procent is: “[...] de werkgelegenheid is door de ontdekking en winning van het gas veel minder toegenomen dan de toegevoegde waarde. […] Ook is de verbondenheid met de rest van de economie beperkt: er wordt uiteraard gas geleverd aan andere bedrijfstakken, maar andersom verbruikt de gaswinning weinig productie uit de rest van de Nederlandse economie”’, zo leert CBS-onderzoek.

Naast de banen bij de NAM creëren bedrijven en organisaties die diensten en producten leveren aan de Groningse gaswinning nog eens enkele duizenden inkomens.

Bijstand
Naast deze ‘gas gerelateerde’ banen van de NAM en de toeleveringsbedrijven zijn er volgens economisch onderzoek nog eens duizenden banen geheel of gedeeltelijk afhankelijk van de uitgaven van gezinnen die in de gaswinning hun brood verdienen. Daarbij moet worden gedacht worden aan retail bedrijven zoals supermarkten, garagebedrijven en hypotheekverstrekkers. Deze cijfers komen grotendeels bovenop de huidige ongunstige arbeidsstatistieken voor Drenthe en Groningen.

In de zomer meldde het Centraal Bureau voor de Statistiek, CBS, dat de werkloosheid in Nederland op 3,9 procent lag, terwijl de provincies Groningen en Drenthe ieder een hoger werkloosheidscijfer hebben; 4,4 procent – beduidend hoger dan in de rest van Nederland. Ook de bijstandscijfers liggen in beide provincies hoger dan het landelijk gemiddelde. Van de 1.000 Groningers maken meer dan 117 inwoners gebruik van de combinatie van bijstand + integratietraject. In Drenthe ligt dit CBS-cijfer op ongeveer 124 terwijl het landelijke gemiddelde net boven de 100 uitkomt.

Haagse hulp
Toch verwacht wethouder Bé Schollema van Werk (PvdA) in de Groningse gemeente Loppersum dat deze cijfers komende jaren gaan verbeteren. De gevolgen van het gasbesluit pakken voor zijn gemeente en veel andere Groningse gemeenten namelijk positief uit. ‘Door de combinatie van de aantrekkende economie en mensen die nodig zijn voor de herstelwerkzaamheden van gebouwen, verwachten wij een banengroei in de regio van meer dan 1.000 banen. Misschien wel meer dan 1.500 tot 2.000’, aldus Schollema.

Eerder maakte oud-minister Asscher van Sociale Zaken ruim 6 miljoen euro over om duizend Groningers aan het werk te helpen. Met dat bedrag worden laagopgeleiden geschoold en re-integratietrajecten gestart. Daarvan zijn onlangs de eerste honderden Groningers aan het werk gegaan.

Onvoldoende besef
Naast de economische groei en de herstelprogramma’s van huizen en gebouwen, begint ook het aantrekken van MKB-bedrijven in Groningen vruchten af te werpen. Bedrijven kunnen met steun uit de miljarden van Den Haag een goedkopere financiering krijgen of gunstiger voorwaarden bedingen. Dat heeft er mede toe geleid dat bedrijven zich in de regio gaan vestigen en mensen zoeken. Zo is een metaalbedrijf op zoek naar 200 man terwijl een grote horeca-onderneming zijn investering kon rondbreien met de Haagse hulp. Schollema geeft toe dat het gasbesluit er voor heeft gezorgd dat bedrijfsleven en overheid de handen ineen hebben geslagen.

Eerder was dat niet mogelijk. Hij merkt dat het de houding van de belangrijkste partijen heeft veranderd: ‘Groningers kijken liever naar een vlek op de muur dan naar een stip op de horizon. De aanpak van de problemen door de gaswinning heeft er voor gezorgd dat partijen elkaar vaker tegenkomen en dat er ambitie is. Dat was een paar jaar geleden niet zo.’ Volgens de wethouder speelt vooral de Economic Board Groningen daarin een belangrijke rol.

Toch heeft het gaswinningsgebied nog meer dan genoeg te wensen. Volgens Schollema is er onvoldoende besef dat de problemen alle aspecten van de samenleving, zoals de regionale arbeidsmarkt, beïnvloeden. ‘In de rest ‘ Groningers kijken liever naar een vlek op de muur’ van Nederland is men een beetje moe van de gasdiscussie. Maar met het dichtdraaien van de gaskraan zijn we er nog niet. De problemen zijn daarmee nog niet opgelost, of het nou gaat om arbeidsmarkt of andere dossiers. Eigenlijk is het pas het begin’, zegt hij.

Drenthe gevoeliger
Anders ligt dat in de Drenthe. De oorzaak daarvan ligt in de economische structuur van de provincie en het ontbreken van grootschalige schade door bodemdalingen. Volgens een woordvoerder van de provincie is er daardoor minder werk voor renovatie en herstelwerkzaamheden. Daarnaast worden de provinciehoofdstad Assen en omliggende gemeenten bovengemiddeld hard getroffen. Het hoofdkantoor van de NAM ligt namelijk in Assen en minstens de helft van de (meest hoogopgeleide) 1500 werknemers daar werkzaam. Er wordt in Drenthe dan ook gevreesd voor een braindrain.

Vorige week presenteerden de provincie, het bedrijfsleven, onderwijsinstellingen en de NAM werkgelegenheidsplan Drenthe 4.0 ‘Voortbouwen op de energie van Drenthe, een nieuw economisch perspectief’. Het plan werd aangeboden aan de directeur generaal van het ministerie van Economische Zaken. Erin wordt aangegeven hoe het wegvallen van 7.000 banen kan worden opgevangen en hoeveel geld daarvoor nodig is: ruim 150 miljoen euro. Het is onduidelijk of dat bedrag boven op de ruim 1 miljard euro moet komen, die al door Den Haag zijn toegezegd.

Energiesector
Het Drentse plan om mensen aan het werk het helpen, richt zich hoofdzakelijk op drie groeimarkten. Een van de speerpunten is de inzet op de transitie van aardgas en naar duurzame soorten gas, zoals bijvoorbeeld waterstofgas en biogas. Om het bestaande gasnetwerk en de bestaande gasopslag geschikt te maken voor deze vormen van energie, moeten aanpassingen worden gedaan. Daarnaast wil het provinciale bestuur banen creëren door warmte te halen uit de bodem. Dat vergt de bouw van nieuwe installaties. Tot slot verwacht het plan banen te creëren in een sector die verder van de energiesector af staat: de verwerking van afval voor nieuwe doeleinden.

De provincie benadrukt dat het rapport slechts heeft berekend hoeveel geld er voor nodig is: 152 miljoen euro. Dat moet worden opgebracht door alle partners, waaronder onderwijs, bedrijfsleven, lokale en provinciale overheden. Ook wordt verwacht dat het rijk een bijdrage zal doen. Hoe groot dát bedrag moet worden is nog niet bepaald. ‘We zijn nu bezig om in overleg met gemeenten, onderwijs en bedrijfsleven te bekijken hoe we dit vorm gaan geven. Het belangrijkste is dat er vanuit Den Haag wordt erkend dat de arbeidsmarkt in Drenthe hard wordt getroffen’, zegt een woordvoerder van de provincie. De concrete invulling en de financiering ervan mag volgens hem niet langer ‘dan een jaar duren.’

Geschiedenis mijnsluitingen
De sluiting van de gasproductie in Noord-Nederland is vergelijkbaar met de sluiting van de kolenmijnen in Limburg in de jaren zestig. Daar waren op het hoogtepunt van de kolendelving 45.000 banen aan verbonden. In 1965 nam de toenmalige minister Den Uyl (PvdA) van Economische Zaken de beslissing om de Limburgse mijnen dicht te gooien. Dat leidde niet alleen tot de oprichting van DSM, er werd ook lokaal en regionaal beleid opgesteld om de gevolgen voor de arbeidsmarkt te beperken. Toch lukte dit maar gedeeltelijk want rond 1970 waren er slechts 8.000 vervangende banen gecreëerd terwijl de sluitingen al meer dan 28.000 werklozen had gekost. Uiteindelijk zijn er na de sluitingen slechts 24.000 nieuwe banen bij gekomen.

Bureau Berenschot bevestigde in 1975 dat er zelfs banen verdwenen. Reden voor het Limburg Dagblad om te schrijven over het uitblijven van Haagse beloften de ontslagen te zullen opvangen met het creëren van nieuwe werkgelegenheid. “Al deze gegevens op een rijtje zettend zou je haast geneigd zijn apatisch bij de brokstukken van het werkgelegenheidsbeleid te gaan neerzitten. Die apathie blijkt dan ook langzaam bezit te gaan nemen van de Limburgse bevolking. Het wordt tijd dat het zuiden weer eens aan de bel gaat hangen’’, zo luidde het commentaar in de krant. Later onderzoek toonde aan dat de sluitingen een belangrijke oorzaak zijn geweest van de economische achterstand van delen van Limburg, wat weer leidde tot wegtrekken van jongeren en vergrijzing.