Burgemeester verlaat politiek om klimaat te redden

Dennis Straat maakt zich grote zorgen om klimaatverandering. Daarom stapt hij na een lange staat van dienst uit het openbaar bestuur, want daar komt de noodzakelijke koerswijziging niet vandaan. ‘Ik zie de onmacht van het politieke systeem.’

Gelukkiger

Zaankanter Dennis Straat gooit het over een andere boeg. Eigenlijk heeft hij dat al gedaan. De waarnemend burgemeester van het West-Friese Medemblik koopt duurzaam in, eet minder vlees, gaat met de trein op vakantie en pakt vaker de fiets. ‘En daar ben ik een gelukkiger mens van geworden’, zegt Straat (52), die na een lange carrière in het openbaar bestuur een ‘sprong in het diepe’ maakt. De VVD-bestuurder keert terug naar de schoolbanken. Hij wordt gediplomeerd ‘gedragsveranderaar’. ‘Ik gun mijzelf de tijd om na te denken over de vraag wat nodig is om het klimaatgedrag van mensen te veranderen.’

Belevingswereld

Student Dennis Straat kan eenvoudig met de trein en de metro naar het Wibauthuis, om daar aan de Hogeschool van Amsterdam (HvA) de gloednieuwe studie klimaatpsychologie en gedrag te studeren. ‘Niemand verwachtte deze keuze’, zegt hij. ‘Het burgemeesterschap is eervol en afwisselend, maar je zit ook erg op het proces. Je belevingswereld in het openbaar bestuur is beperkt. Je bent met van alles en nog wat bezig, maar wel altijd in het politiek-bestuurlijke systeem. Zelfs als wethouder en gedeputeerde vlieg je laag over. Het is niet je rol om de diepte in te gaan.’

Onmacht

Juist die verdieping begon Straat te missen in het openbaar bestuur. ‘Vooral bij complexe en urgente vraagstukken waarmee we te maken hebben. Op het gebied van klimaat en duurzaamheid kriebelde het al wat langer’, zegt Straat over zijn persoonlijke gedrevenheid. ‘Ik zie de onmacht van het politieke systeem om de klimaatcrisis goed aan te pakken. In onze verdeelde samenleving rollen er altijd compromissen uit. Dat is ook begrijpelijk. De een wil dit, de ander wil dat. De vliegtaks is daarvan een mooi voorbeeld. Er wordt over gesoebat, er komt in het midden iets uit en niemand vliegt er een kilometer minder om. Het gedrag is niet veranderd; vliegen is alleen duurder geworden.’

Harde keuzes

Bij grote vraagstukken zoals de klimaatcrisis, moeten er volgens Straat simpelweg harde keuzes worden gemaakt. ‘En dat lukt in ons politiek-bestuurlijke systeem dus niet of nauwelijks. Dat komt ook omdat de politiek bij grote vraagstukken als het klimaat niet leidend is, maar volgend. De politiek beweegt pas als de samenleving in beweging is gekomen en draagvlak is ontstaan. Dat is dan niet het werk van de politiek geweest, maar het resultaat van het publieke debat, waarin de wetenschap, media en actievoerders een grote rol spelen. Als je, zoals ik, behoefte hebt aan verdieping en ziet dat grote bewegingen niet meteen vanuit de politiek komen, maar in de klimaatdiscussie wél iets wilt betekenen, dan moet je het openbaar bestuur uit. Ik kies voor de wetenschap.’

Treinen

Zijn bewustzijn is in de loop der jaren gegroeid, zegt hij. Zo ging hij deze zomer met zijn eega met de trein op vakantie. Naar het noorden van Zweden, een tocht van 2.500 kilometer. ‘Verandering begint bij jezelf. Ik doe mijn best om na te denken over het effect van mijn eigen gedrag op het milieu. En het hoeft niet erg te zijn om je gedrag te veranderen. Verandering kan ook leuk zijn’, zegt hij. ‘Ik maak mij grote zorgen om het klimaat, dan mag je jezelf best wat meer uitdagen. Zo’n treinreis naar Zweden maak je niet voor het gemak. Het is wel ingewikkeld. Als we dat niet verbeteren, veranderen we het gedrag van mensen niet.’

Symboolpolitiek

Om te leren wat er gezegd en gedaan moet worden om het klimaatgedrag van mensen wél te veranderen, krijgt Straat de komende twee jaar de tijd om uit te groeien tot specialist in klimaatbewust gedrag. Niet van jezelf, maar van anderen. Straat: ‘De urgentie van het vraagstuk vraagt daarom.’  Mensen hebben hun eigen gewoontes en hun weerstanden, en het is de kunst om die te doorbreken, aldus Straat. ‘Want er moeten normen worden gesteld en maatregelen worden genomen. Maatregelen die pijn doen. Maar ze moeten wel tot een gedragsverandering leiden. Aan symboolpolitiek heb je niets’, vindt hij. ‘Het is inherent aan het systeem dat de overheid, bijvoorbeeld als het gaat om klimaat, wel iets bepaalt. Als liberaal zal ik nooit willen bepalen wat mensen moeten doen. Als je dat doet, gaan mensen zich verzetten. Maar de overheid is er wel om te bepalen hoe de samenleving wordt ingericht. En dat heeft effect op ons persoonlijk leven.’ Hij wil geen overheid die volgt. ‘Ik wil nu juist een overheid die leidt als het om ons milieu­bewustzijn gaat.’

Lees het volledige interview in Binnenlands Bestuur nr. 17 van deze week.