Corona College: gemis aan rituelen ondergraaft samenleving

De Vereniging Bestuurskunde (VB) heeft net als vorig jaar wetenschappers gestrikt die vanuit de eigen disciplines hun licht laten schijnen over de aanpak van de corona-pandemie. In de vierde aflevering van deze Corona Colleges zet Marcel Barnard, hoogleraar aan de Protestantse Theologische Universiteit, uiteen wat het gebrek aan rituelen met onze samenleving doet.

Onder rituelen verstaat hij de vaste handelingspatronen die onze maatschappelijke orde vormen en versterken. Dat varieert van etentjes met vrienden, verjaardagen, examenfeestjes, trouwerijen tot bijvoorbeeld Prinsjesdag en de viering van de bevrijdingsdag. Dergelijke vaste handelingen en de bijbehorende symbolen en symbooltaal– denk bijvoorbeeld aan de Gouden Koets en het uitroepen van ‘leve de koning’ – maken volgens Barnard wie we zijn en waar we voor staan. ‘Ze legitimeren onze orde, bijvoorbeeld onze parlementaire orde, ze engageren, ze herbevestigen draagvlak, en ze verbeelden. Ze bepalen wie we zijn, onze identiteit. Ze drukken tevens idealen en dromen uit, zoals die van een krachtige parlementaire democratie en constitutionele monarchie. Met de strikte corona-regels worden dergelijke rituelen ons ontnomen, zowel in het groot als in het klein, in het persoonlijke leven’, zegt hij.

De bestrijding van het coronavirus grijpt sterk in op rituelen die onze dagelijkse orde vestigen en legitimeren. De overheid legt wel allerlei nieuwe regels op om de opmars van het coronavirus te stuiten, maar er is tegelijkertijd weinig of geen aandacht meer voor rituelen en symbolen. Terwijl dat juist de elementen zijn die de samenleving maken, vormen. Ja, de politiek bedient zich van nieuwe beeldspraak met termen als dashboard, achteruitkijkspiegel, frontlinie en hamers om ons aan de regels te doen houden. ‘Maar ze missen de kracht van de rituelen die worden onderdrukt. Ze verbeelden weinig, ze impliceren geen ideaal, geen ‘promised land’ waarnaar we als mens altijd naar op weg willen zijn’, aldus Barnard.

Natuurlijk, de mens past zich aan aan de situatie. Een groot deel van ‘het leven’ speelt zich nu online af. ‘Maar het ontbreken van het fysieke contact kan ons niet helemaal bevredigen’, zegt hij.  Eigenlijk laten premier Rutte en de ministerraad ook zelf zien: ministers komen bij elkaar, er zijn ontmoetingen op het Catshuis, de persconferenties zijn live. ‘Dat bewijst het belang van werkelijke connecties, het fysieke ritueel. Lichaamstaal is nodig bij ingrijpende beslissingen die moeten worden genomen.’