De ozb wat omhoog, graag

Gemiddeld 7 procent moet Utrechtse Heuvelrug in de komende vier jaar bezuinigen. Om de financiën sluitend te krijgen, stelde de gemeente samen met de inwoners een crowdsource-begroting op. In plaats van de verwachte acht ideeën kwamen er honderd.

Burgerparticipatie
Serie over hoe burgers vorm en inhoud geven aan de participatiesamenleving in hun directe omgeving.

Bezuinigen op de bibliotheek of op de negen begraafplaatsen? Eén van de drie zwembaden sluiten of toch maar de onroerendezaakbelasting (ozb) verhogen? Het waren prangende dilemma’s waar de 48.000 inwoners van Utrechtse Heuvelrug afgelopen zomer voor kwamen te staan. De gemeente ontstond in 2006 uit de fusie van Amerongen, Overberg, Doorn, Driebergen-Rijsenburg, Leersum, Maarn en Maarsbergen. Sindsdien was het voorzieningenniveau in de dorpen grotendeels intact gebleven. ‘Vroeg of laat gaat dat wringen’, zegt de in mei aangetreden D66-wethouder Jan Willem van Dongen (financiën, economische zaken). ‘Zeker als je ook nog eens de rijksbezuinigingen op je afkrijgt.’ Kiezen werd onvermijdelijk.

De komende vier jaar moet Utrechtse Heuvelrug gemiddeld zo’n 5 miljoen euro in haar uitgaven snijden. Maar waar? Van Dongen had eerder bij het ministerie van Binnenlandse Zaken positieve ervaringen opgedaan met crowdsourcen. ‘Ik zie het als een goede manier om inwoners bij het bestuurlijke proces te betrekken. Je kunt zo in korte tijd veel mensen bereiken. En waar je als gemeentebestuur vaak binnen de geijkte ambtelijke kaders denkt, kan crowdsourcen je juist frisse ideeën opleveren.’

Eind juni werd met het project gestart. Alle door het ambtelijk apparaat bijeengebrachte bezuinigingsopties keerden terug in de Begrotingswijzer, een digitale enquête waarmee de inwoners van Utrechtse Heuvelrug hun voorkeuren konden aangeven.

Uiteindelijk leidde dat tot 322 inzendingen, omgerekend krap een half procent van de totale gemeentebevolking. Van Dongen noemt het aantal ‘niet slecht’, zeker gezien de korte voorbereiding. ‘Zoiets moet groeien.’

Budget representatie
De meest frequent door de inwoners aangevinkte bezuinigingsopties verrassen niet. Een efficiencyslag bij het gemeentelijk apparaat, de verkoop van gemeentelijk vastgoed en snijden in het representatiebudget van B&W bleken zeer populair. En aan de inkomstenkant mocht de toeristenbelasting wel omhoog. ‘De invullers willen zichzelf niet graag pijn doen’, erkent Van Dongen. ‘Aan de andere kant prefereren vier van de vijf invullers een lichte verhoging van de ozb boven de sluiting van een van de zwembaden. Kijk, daar kunnen we iets mee.’ Zijn hoofd financiën Adrie Marinus onderstreept dat. ‘Inwoners konden kiezen uit vier verschillende ozb-verhogingen’, zegt Marinus. ‘Niet het laagste percentage werd het meest gekozen, maar de twee middelste.’

Naast de in de Begrotingswijzer vermelde bezuinigingsposten mochten de inwoners van Utrechtse Heuvelrug ook eigen ideeën aanleveren. ‘We hadden werkelijk geen flauw benul wat ons te wachten stond’, zegt Marinus. ‘Stel dat het ons acht ideeën oplevert, dachten we.’ Het werden er uiteindelijk honderd, twaalf keer zo veel. Marinus: ‘Daarvan leiden 29 direct tot een bezuiniging. Zo besparen we meteen al bijna acht ton. En 27 andere ideeën zijn nog interessanter, maar die moeten we eerst verder onderzoeken.’

Die acht ton aan ingeboekte bezuinigingen komt onder meer voort uit inwonersuggesties om te besparen op het onderhoud van de negen begraafplaatsen en het gemeentelijke snippergroen. Dankzij meer samenwerking moeten de cultuurpodia efficiënter werken. Wethouder Van Dongen ziet de grootste winst op langere termijn in de bereidheid onder de bewoners om te snijden in de lokale voorzieningen. ‘Niet elk dorp zal in de toekomst nog een theater én een zwembad hebben. Bewoners zien in dat we dat beter op gemeentelijk niveau kunnen bekijken.’

Naast lof voor de gehanteerde openheid oogstte de gemeente ook kritiek. Vooral de timing, net na de raadsverkiezingen, lag onder vuur. Zou het niet beter zijn geweest, stelden enkele inwoners, om eerst in gezamenlijkheid de gemeentelijke koers te bepalen en pas daarna een lijstje bezuinigingsvoorstellen? Ze organiseerden zelf een debat om aan die wens tegemoet te komen.

Van Dongen geeft ze gelijk. ‘Achteraf gezien kun je beter eerst onderzoeken waar je als groene, recreatieve gemeente voor wilt staan.’ Marinus: ‘Maar daar was in dit geval geen tijd voor, want we moesten meteen een sluitende begroting hebben.’

Raad beslist uiteindelijk
Wethouder en hoofd financiën zijn nog steeds enthousiast over het ingezette traject, al zien ze ook verbeterpunten. ‘Neem voldoende tijd om mogelijke bezuinigingsposten vast te stellen’, geeft Van Dongen aan. ‘Wij bleken bijvoorbeeld het leerlingenvervoer te zijn vergeten.’ Marinus benadrukt de tijd en energie die crowdsourcing kost. ‘Onderschat dat niet. Want als je honderd ideeën krijgt, moet je ook een heel ambtelijk apparaat in gang zetten. Alle inzenders zijn nagebeld om hun idee helder te krijgen. Daarna moest elk idee op haalbaarheid worden beoordeeld. Je hebt daar direct de hele organisatie bij nodig. Denk niet dat je zoiets even in een paar weken voor elkaar hebt.’

Resteert de vraag of de gemeenteraad met de voorstellen instemt. Want hoe zit het met de democratische legitimiteit van de Begrotingswijzer als die slechts door een half procent van de bewoners is ingevuld? ‘Dat is het ingewikkeldste onderdeel van het traject’, zegt van Dongen. ‘De door de bewoners voorgestelde verhoging van de ozb bijvoorbeeld, die ligt in de raad nog zeer gevoelig. De leden hebben zich unaniem achter het idee van crowdsourcing geschaard, maar de uiteindelijke besluiten worden niet op basis van de enquête in de Begrotingswijzer genomen. Daar beslist nog steeds een democratisch gekozen raad over.’