'Overheid laat zich telkens inpakken door bedrijfsleven'

Bestuurders ontberen financiële kennis en laten zich keer op keer inpakken door het bedrijfsleven, constateert hoogleraar accountancy Marcel Pheijffer.

Het is volgens de Nyenrode-hoogleraar beangstigend dat zo veel bestuurders zo weinig verstand hebben van geld. ‘De financiële kennis mag lokaal, provinciaal en landelijk weleens wat beter worden, want aan bijna iedere beslissing hangt een financiële paragraaf, of het nu over zorg of sport gaat. Welke risico’s zijn er, hoe realistisch is de post onvoorzien, had er moeten worden aanbesteed? Daar gaat het te vaak mis.’

Structureel enorme overschrijdingen grote projecten

Het lerend vermogen van de politiek is volgens hem gering. ‘Bestuurders trekken te
weinig lessen uit onderzoeksrapporten. Het is verbazingwekkend dat in nieuwe projectplannen voor infrastructuur of automatisering onvoldoende rekening wordt gehouden met onvoorziene uitgaven, terwijl wereldwijd de ervaring is dat grote projecten structureel enorme overschrijdingen hebben. Het risico is dat je een Mercedes wilt en eindigt met een Dafje, of dat je wel een Mercedes krijgt, maar geen cent hebt om erin te rijden. Het openbaar bestuur blijft in die valkuil trappen.’ Waarom? ‘Politici kijken vier, hooguit acht jaar vooruit. Ze zijn uiteindelijk vaak niet afrekenbaar op hun daden.’

'Je moet guts en ballen hebben'

Volgens het laat de overheid zich keer op keer inpakken door het bedrijfsleven. ‘Je ziet het ook bij grote automatiseringsprojecten en in de farmaceutische sector: de overheid is niet slim genoeg. Je moet guts en ballen hebben om het spel hard te spelen en je niet over te geven aan de terreur van juristen. Het is te gemakkelijk van bestuurders, zoals burgemeester Cohen indertijd deed bij de gemeentelijke enquête naar de Noord-Zuidlijn om te zeggen dat “we uiteindelijk allemaal amateurs zijn”. Je bent wel beleidsverantwoordelijk voor de duurzame inrichting van je ambtelijke organisatie. Ik zie te vaak dat politici van alles naar zich toe trekken en te weinig aan het ambtelijk apparaat overlaten, waarop ze ook nog eens bezuinigen. Dan word je dus uitgespeeld door sluwe en slimme ondernemers.’

Tegenwicht van ambtenaren noodzaak

Bestuurders moeten meer tegenwicht krijgen van hun ambtenaren. Hoogleraar Marcel Pheijffer: ‘Zij zijn geen suffe dienders of marionetten. Ze hebben in het systeem een wezenlijke functie; zij zijn de checks & balances van de politiek en het institutioneel en collectief geheugen. Er mag daarom ook wel meer respect in het openbaar bestuur zijn voor de ambtelijke diensten. Er wordt te vaak met dedain gesproken over ambtenaren. De andere kant van het verhaal is dat ambtenaren de plicht hebben om in dat systeem hun mond open te doen. Dat ze hun rug niet altijd rechten, verklaar ik uit hun hypotheekgedrag: te vaak zijn ze bang om hun baan te verliezen.’

Lees het hele verhaal deze week in Binnenlands Bestuur nr. 1 (17/1)