Bernie Sanders waarschuwt voor oligarchie

Hij staat bekend als een van de meest progressieve politici van Amerika, zit al bijna twintig jaar in de senaat en heeft zelfs een eigen Ben & Jerry’s-smaak. Deze week is hij te gast in Nederland, om zijn boek Het is oké om boos te zijn op het kapitalisme te promoten. Bernie Sanders kan, als gast bij studentenvereniging Minerva in Leiden, op een warm onthaal van het publiek rekenen. Hij toont zich bewogen en bevlogen als het gaat om de afhakende kiezer, klimaatverandering en de macht van de superrijken. Maar écht spannend wordt het niet, ondanks de vele vragen van de studenten. Daarvoor is de senator uit Vermont wellicht te ‘Europees’.

Klassenstrijd

De bijdrage van Sanders wordt ingeleid door een aantal Amerika-kenners. Sara Polak, universitair docent American Studies aan de Universiteit Leiden, laat zien dat Sanders meer in de ‘Europese traditie’ van de sociaaldemocratie past, dan in de Amerikaanse. Hij is groot voorstander van universele gezondheidszorg. De overheid moet de burger niet alleen maar de kans geven om te stemmen, maar moet hem ook in de gelegenheid stellen een menswaardig bestaan te lijden. Polak ziet, net als Sanders, een verband tussen de strijd voor gelijke rechten voor vrouwen en tegen racisme, en de klassenstrijd van de arbeiders. Het is onterecht dat de strijd van de arbeiders op de achtergrond is geraakt.

Haar Leidse collega William Michael Schmidli, universitair docent Geschiedenis, is het met Polak eens. Hét probleem van de Verenigde Staten, en wellicht ook van Nederland, is überkapitalisme. De geschiedenis en het doel van de arbeidersbeweging zijn vergeten. De politiek vergeet de arbeider, de arbeider wordt ‘disempowered’ door de politiek, ook door de democraten.

Het komt Schmidli op een kritische opmerking uit het publiek te staan. Wij praten wel over de arbeidersklasse, maar die stemt vaak niet op Sanders. En waarom, vraagt de student, ‘zijn er hier geen arbeiders in de zaal of op het podium?’. Een pijnlijke vraag, in een zaal vol Minervanen en (aankomende) academici. Schmidli komt er niet helemaal uit. Bernie, zegt hij, voelt de pijn van de arbeidersklasse heel goed. Hij wil de klassenstrijd weer naar de politieke voorgrond brengen.

Oligarchie

Het is de kern van Sanders’ betoog. We leven in een tijd van grote crises, zegt hij tegen een ademloze zaal studenten. Grote crises, waarover we niet genoeg praten. Volgens de senator moeten we stilstaan bij wat het belangrijkst is. Verrassend genoeg zijn dat niet de speerpunten van progressief-linkse politici in Nederland, zoals klimaatverandering, gezondheidszorg en de huizenmarkt. De grootste bedreiging voor onze samenleving, zegt de senator, is dat we dreigen af te glijden naar een oligarchie. Hij heeft het tijdens zijn tour in Nederland al vaker gezegd, en zal het blijven zeggen: ‘In de Verenigde Staten hebben de drie rijksten meer geld dan de onderste helft bij elkaar opgeteld’. En geld, zegt Sanders, is macht.

Sanders is niet bang om te provoceren of te shockeren. Bijvoorbeeld met een vergelijking tussen de hedendaagse oligarchen en de Romanovs, die ruim een eeuw geleden de macht in Rusland in handen hadden. ‘We dealt with that, maybe it is time we deal with them too’, zegt hij op half-serieuze toon. De zaal klapt luid. Het is de vraag of iedereen in het applaudisserend publiek weet dat de Romanovs, inclusief minderjarige kinderen, op wrede wijze geëxecuteerd zijn door de bolsjewieken.

Uitwassen

De senator maakt zich zorgen om klimaatverandering, AI en robotisering. Hij ziet daarin uitwassen van het kapitalisme. Burgers moeten de moed hebben om de inhaligheid van de fossiele industrie te bestrijden en de opkomst van kunstmatige intelligentie ten goede te keren. Dat werk radicaal gaat veranderen, ziet Sanders als een gegeven. Waar het voor hem om gaat, is de keuze wie profiteert van deze economische transformatie. ‘Kom je door automatisering op straat te staan of wordt je werkweek korter? Gebruik je AI voor gezondheidszorg of voor spionage?’ Het komt erop neer wie beslist en wie profiteert. Sanders wil daarom wetgeving invoeren om de fulltime werkweek in te perken naar 32 uur.

De sociaaldemocraat is ondanks zijn ‘Europese’ idealen opvallend Amerikaans. Keer op keer benadrukt hij dat wie verandering wil, die zelf moet bewerkstelligen. Mitchell Wiegand Bruss, raadslid voor Studenten voor Leiden, vertelt dat hij zich zorgen maakt over de opkomst bij verkiezingen. ‘Maar 40 procent van de jongeren stemt. Hoe krijgen we jongeren weer geïnteresseerd?’, vraagt Wiegand Bruss. Sanders veert, zoals bij elke vraag, kwiek op uit de blauwe stoel die Minerva voor hem uit de bestuurskamer heeft gehaald. Het kenmerkende antwoord: dat moet je als jongere zelf doen. Praat met andere jongeren over het belang van politiek. ‘Je moet niet alleen klagen, maar ook stemmen. Je moet jongeren laten zien dat politiek geen entertainment is, maar life and death’.

Donaties

Sanders bespreekt meer thema’s die voor lokale politici belangrijk zijn. Hij wil voor zijn campagnes geen donaties van grote bedrijven. ‘Rijken waren sowieso al niet zo’n fan van mijn campagne’, grapt hij. De donaties kwamen van de ‘gewone bevolking’, miljoenen mensen gaven geld – gemiddeld 27 dollar. Grote donateurs, zegt de senator, geven vaak aan beide partijen. Zolang partijen maar politiek in hun voordeel bedrijven, blijven ze geven, want dat is het uiteindelijke doel. Ook in Nederland is vaak kritiek op donaties door grote bedrijven of superrijken. Met name de VVD ontvangt grote bedragen van ondernemers. Sinds kort moeten partijen daarom donaties van meer dan 10.000 euro bekendmaken.

Als er bijna een uur voorbij is, begint de drukbezette 82-jarige haast te maken. Hij moet nog naar Arjen Lubach voor een opname, en in de avond staat een discussie met GroenLinks-PvdA-lijsttrekker Frans Timmermans op het programma. Hij wil nog wel een belangrijke boodschap meegeven aan de jongeren in de zaal. Mensen zijn door politici en bedrijven geconditioneerd om te denken dat ze machteloos zijn, maar dat is niet zo, zegt Sanders.

Als je politieke verandering wil bewerkstelligen, moet je gedetermineerd zijn, diep nadenken en begrijpen dat niet alles vandaag lukt. ‘Struggle does not win overnight’. Echte verandering komt altijd van onderaf. ‘Keep your eyes on the prize’. Onder luid applaus haast de senator zich het podium af, op naar het volgende enthousiaste publiek. Dankzij een sprintje kan een alert bestuurslid hem nog net zijn cadeau, een almanak van Minerva met verzetsboodschappen uit zijn geboortejaar 1941, toestoppen.