Den Haag heeft ‘ongepaste bestuurscultuur’

De twee nog te benoemen Haagse wethouders Martijn Balster (PvdA) en Hilbert Bredemeijer (CDA) zijn ongeschonden door de screening van de Commissie Integriteit gekomen. Ook bij de andere zes wethouders zijn geen beletsels voor hun wethouderschap gevonden. Over de bestuurscultuur is de commissie minder te spreken: er was sprake van ‘non-interventie’ en uitruil buiten de collegetafel.

BKR-registratie en VOG
In de Commissie Integriteit zaten naast waarnemend burgemeester Johan Remkes, oud-officier van justitie Kitty Nooy en voormalig commissaris van de Koningin in Zuid-Holland Joan Leemhuis-Stout. Het feitenonderzoek is uitgevoerd door Bureau Berenschot die de commissie ook procesmatig heeft begeleid. Naast het invullen van een uitgebreide vragenlijst die vooral gericht was op nevenfuncties, financiële belangen, risicovolle activiteiten en relaties van de (kandidaat-)wethouder met de gemeente, moesten (kandidaat-)wethouders ook een uittreksel van de BKR-registratie en een Verklaring Omtrent Gedrag (VOG) overleggen.

Diepte-interviews
Voor het bronnenonderzoek is geput uit (sociale) media, Google en het handelsregister van de Kamer van Koophandel. Ook is een mediascan uitgevoerd. Om mogelijke financiële en beleidsmatige relaties tussen gemeente en de (kandidaat-)wethouder te kunnen duiden is daarna nog nadere informatie bij de gemeente opgevraagd. Vervolgens zijn diepte-interviews gehouden tussen (kandidaat-)wethouders en adviseurs van Berenschot, tijdens welke tientallen vragen zijn gesteld 'van meer persoonlijke aard in relatie tot het onderwerp van het onderzoek'. Verder is aandacht besteed aan declaratiegedrag, social media gebruik, de verhouding bestuurder-ambtenaar, het aannemen van geschenken en diensten en het delen van informatie met de raad en ‘de buitenwereld’. Daaruit volgde een conceptrapportage gemaakt die is voorgelegd aan de (kandidaat-)wethouders ter controle op feitelijke onjuistheden.

Geen beletsel
Tot slot heeft de Commissie Integriteit op basis van de definitieve rapportage een uitgebreid gesprek gevoerd met de (kandidaat-)wethouder. Waar nodig heeft de commissie in het gesprek adviezen gegeven. De (kandidaat-)wethouders hebben verklaard om die op te volgen. Remkes zal daarop toezien. Op basis van de rapportage van Berenschot en de gevoerde gesprekken heeft de commissie bij beide kandidaat-wethouders en bij zittende wethouders geen feiten en omstandigheden op het gebied van integriteit aangetroffen die een beletsel zijn voor het wethouderschap van de gemeente Den Haag.

Ongepaste bestuurscultuur
So far, so good. Onder het kopje algemene adviezen heeft de commissie nog wel wat aanmerkingen. Zo was er tot voor kort in het college veelal sprake van non-interventie in de portefeuilles van collega-wethouders. Ook werd er soms geprobeerd zaken uit te ruilen buiten de collegetafel. De commissie vindt dit een ‘ongepaste bestuurscultuur’ en ‘risicovol vanuit het oogpunt van integriteit’. ‘Er dient sprake te zijn van collegiaal bestuur; het college heeft een collectieve verantwoordelijkheid.’ De commissie adviseert het college dan ook om do’s and don’ts op dit terrein te formuleren. Verder kon tot voor kort in het college weinig open over integriteitsdilemma’s worden gesproken. Een gemis, vindt de commissie, ‘omdat er pas een waardevol gezamenlijk moreel kompas op het gebied van integriteit kan ontstaan als er open kan worden gesproken over integriteitsdilemma’s’. Hierbij dient de burgemeester het voortouw nemen.

Integriteitsrisico's
Verder adviseert de commissie het college erop toe te zien dat dat alle leden van de gemeenteraad over dezelfde informatie beschikken. Ook is het (kandidaat-)wethouders niet altijd duidelijk hoe de volmachten, mandaten en machtigingen moeten worden toegepast. Wethouders blijken wel eens brieven en mails te sturen die alleen door desbetreffende wethouder is ondertekend. ‘Omdat door individuele wethouders ondertekende brieven en mails staatsrechtelijk niet mogelijk zijn, dient dit volgens de commissie te worden gestopt.’ Deze handelwijze leidt ook tot integriteitsrisico’s. Die kunnen ook voorkomen bij het verstrekken van subsidies. Het viel de commissie op dat wethouders daar moeilijk zicht op kunnen krijgen. Het advies aan het college is het systeem van het verlenen van subsidies door te lichten en erop toe te zien dat er een adequate registratie plaatsvindt.

Collegeleden niet betrekken bij benoemen ambtenaren
De commissie stelt verder vast dat de regels voor betrokkenheid van bestuurders bij het aannemen van bestuursadviseurs en (top)ambtenaren ‘diffuus’ zijn. Dat kan leiden tot integriteitsrisico’s. Betrokkenheid van collegeleden bij het benoemen van ambtenaren vindt de commissie ‘onwenselijk’ met uitzondering van de gemeentesecretaris en de leden van het managementteam. Elke wethouder zou hooguit één bestuursadviseur mogen aantrekken uit zijn eigen netwerk, ‘mits deze voldoet aan de kwaliteitscriteria van de gemeente’. Verder valt op dat de gemeentelijke verordening over het gebruik van de dienstauto ‘niet in lijn is met en verder gaat dan de belastingregels’. Ook is bij de wethouders niet alles duidelijk over de rechtspositieregeling en waar de onkostenvergoeding wel of niet voor moet worden gebruikt. ‘De commissie geeft in overweging de declaraties van het college periodiek gezamenlijk te bespreken.’

Teleurgesteld
Tot slot is de commissie 'teleurgesteld' over dat de namen van de nog te benoemen wethouders vorige week al openbaar zijn gemaakt, terwijl was afgesproken dat die namen pas na afronding van de werkzaamheden van de commissie naar buiten zouden komen.