‘Ambtenaren zijn je grootste kapitaal’

Erken het belang van vakmanschap en vakkennis van ambtenaren en zorg voor een degelijke kennis- en onderzoeksinfrastructuur, zodat ambtenaren hun werk naar eer en geweten kunnen doen. Deze oproep doet vakbond CMHF (Centrale voor Hogere en Middelbare Functionarissen) op basis van een enquête onder 124 leden.

Zorg en frustratie
De enquête toont dat veel rijksambtenaren zich zorgen maken over de kwaliteit van de dienstverlening van de rijksoverheid. Als oorzaken noemen de respondenten een combinatie van onhaalbare politieke keuzes, reorganisaties, taakstellingen en schaalvergrotingen. Een andere oorzaak is uitholling van de kennis- en onderzoeksinfrastructuur binnen het rijk. Pakweg de helft van de respondenten is werkzaam op kerndepartementen, maar ook de Belastingdienst en de Inspectie voor de Leefomgeving en Transport (ILT) zijn behoorlijk vertegenwoordigd. In die laatste (uitvoerings)organisaties wordt de frustratie meer gevoeld, dan op de beleidsministeries en zijn de leden veel kritischer, is de indruk van Maurits Hoenders, beleidsadviseur Rijk van vakbond CMHF.

Belangenafweging ambtenaren onder druk
De meeste ondervraagden zijn positief over hun vakmanschap, ervaren hun werk als zinvol en zijn er ook trots op. Twee derde ervaart ruimte voor eigen initiatief, ‘uiteraard binnen de marges van de ministeriële hiërarchie’, aldus een van de respondenten. Volgens Hoenders is het politieke klimaat, het ‘bedienen’ van bewindspersoon erg dominant binnen de rijksoverheid, evenals het uitgangspunt: ‘wat kost het?’. ‘Het politiek-bestuurlijk systeem moet een gezond samenspel zijn tussen ambtenarij (lange termijn) en politiek (korte termijn). Ambtenaren moeten een bredere afweging maken, maar dat ambtelijke vakmanschap en het aansturen van ambtenaren is verengt naar: doe maar wat de minister wil. Het gaat niet alleen om de politieke dimensie, als ambtenaar heb je een verantwoordelijkheid richting de maatschappij. Het belangen afwegen door de overheid staat onder druk en dat leidt tot ongenoegen.’

Digitalisering ook bezuinigingsmaatregel
Hoenders wijst op wat oud-vice-president van de Raad van State Herman Tjeenk Willink vorig jaar al schetste in zijn pamflet ‘Groter denken, kleiner doen’ ‘Er is erg veel bezuinigd op de publieke sector, we moesten naar een kleinere overheid. Steeds zei men: kan er nog meer vanaf? De uitvoering staat nu erg op de tocht. Bij de Belastingdienst hebben ze niet de capaciteit om alles de juiste aandacht te geven. Het automatiseren en digitaliseren is ook een bezuinigingsmaatregel. De menselijke maat raakt zoek. Er is zoveel over ze uitgestort en er is onvoldoende tegenwicht vanuit de ambtenarij. Er worden onvoldoende keuzes gemaakt en de rek in de efficiency is eruit.'

Meer administratief werk
Als ambtenaren nu weer iets nieuws moeten gaan doen, dan moet er iets anders af, aldus Hoenders. 'Er is gesneden in fte’s en ondersteuning. Dat betekent meer administratief werk, meer tijd besteden aan simpele taken en hogere werkdruk. Uit de enquête blijkt dat bijna de helft van de ondervraagden 10 tot 40 procent van zijn tijd kwijt is aan administratie. 15 procent moet daar zelfs meer dan 40 procent aan besteden. ‘Ambtenaren zijn toegewijd, ze redden het nog wel, maar het is fragiel. Het uur U is nu wel aangebroken.’

'Waardering voor vakkennis is tanende'
De stelling dat onder invloed van reorganisaties, taakstellingen en schaalvergrotingen de uitvoering van overheidstaken onder druk staat onderschrijft bijna 80 procent van de ondervraagden. Ruim 60 procent is het eens met de stelling dat de kennis- en onderzoeksinfrastructuur in hun organisatie de laatste jaren is uitgehold. ‘De waardering voor expertise en vakkennis is tanende: ambtenaren zijn goed voor proces, expertise halen we wel elders vandaan. Maar om een goede opdrachtgever te zijn is die kennis zeer relevant. Het gaat ook om het behoud van kennis in de organisatie. Vaak zijn de experts al vertrokken, wegbezuinigd of met pensioen. Kennis is nu niet geborgd. Een voorbeeld: op het terrein van gezond en veilig werken bij het ministerie van SZW is soms hele specifieke technische kennis vereist. Deze kennis is niet geborgd als die niet wordt overgedragen en mensen met pensioen gaan. Dan ben je die kennis kwijt.’

'Durf eens 'nee' te verkopen'
De vakbond pleit daarom voor erkenning van het belang van vakmanschap en vakkennis en voor een degelijke infrastructuur, waarin ambtenaren naar eer en geweten hun werk kunnen doen. ‘Ga dus niet meer uit van ‘minder, minder’, maar pak je werkgeversrol beter op. En durf je richting politiek steviger op te stellen. Dienstbaarheid is mooi, maar check als minister eerst even of het wel kan. Durf als ambtelijke organisatie ook eens ‘nee’ te verkopen. Het besef moet indalen dat ambtenaren je grootste kapitaal zijn. Laat ze dan ook met plezier hun werk doen, want als ze vertrekken, dan heb je een groot probleem. Kijk bij nieuw beleid naar wat haalbaar en realistisch is in de uitvoering. Het rijk moet als ambtelijke organisatie meer zijn rol daarin pakken, waar Eerste en Tweede Kamer dat laten liggen. Je hebt daar misschien weinig invloed op, maar je hebt zeker invloed op hoe je jezelf opstelt.’