Jongere wil echt wel vast contract

Trainees hebben behoefte aan meer zekerheid

Uit een enquête van Binnenlands Bestuur onder 200 overheidstrainees blijkt dat hun traineeship over het algemeen goed is bevallen en hun beeld over werken bij de overheid ten positieve is veranderd. Ruim acht op de tien trainees zouden bij de overheid willen blijven werken na het trainee ship, zes van hen bij voorkeur in de vorm van een vaste baan. En daar wringt hem de schoen. Hoe tevreden trainees ook zijn met hun organisatie waar ze zich professioneel kunnen ontwikkelen en hoe maatschappelijk betrokken ze ook zijn: vaste contracten zijn schaars. De mensen met vaste contracten zijn vaak de oudere ambtenaren.

Nederlandse jongeren verdiepen zich pas de laatste twintig jaar in hun type contract, zegt Ton Wilthagen, hoogleraar arbeidsmarktvraagstukken aan de Tilburg University. ‘Voorheen vonden ze een baan met inhoud en vooruitzichten belangrijk. Door politieke falen van het niet regelen van zekerheid zijn jongeren doordrongen van negatieve implicaties van geen vast contract hebben, zoals het niet kunnen afsluiten van een hypotheek.’ Het begon in Spanje, aldus Wilthagen.

‘Daar vinden jongeren nu eerst een vast contract belangrijk en dan pas de inhoud van het werk. Voorheen was dat andersom.’ De formule van het traineeship is interessant, omdat jongeren kunnen rondneuzen en verder worden opgeleid na hun studie. ‘Maar traineeships zijn niet altijd wat ze lijken, het zijn ook tijdelijke banen. De instituties hebben gezorgd voor het doorkruisen van de blik naar contract en werk. Ik vind dat jammer. Het is niet goed als het contract belangrijker is dan de inhoud van het werk.’

Kopen huis
Dat jonge professionals graag een vaste aanstelling willen, vindt het jonge ambtenarennetwerk FUTUR niet zo verrassend. Emke Westra, voorzitter van FUTUR en procesmanager bij de gemeente Schiedam: ‘Het is prettig om te kunnen werken vanuit een vaste basis. Dit geeft zekerheid en vertrouwen.’ Ook zij wijst erop dat bij de ontwikkelingen in je persoonlijke leven, zoals het kopen van je eerste huis, vaak een vaste aanstelling nodig is. ‘Een vaste aanstelling staat niet gelijk aan een vaste functie. Er is juist behoefte aan flexibiliteit en ruimte om als jonge ambtenaar je werk te kunnen doen.’

Overheidsorganisaties sterk zijn vergrijsd. ‘De gemiddelde leeftijd bij bijvoorbeeld gemeenten is 48 jaar. Er lopen meer 60-plussers rond dan 30-minners.’ Tegelijkertijd ziet FUTUR dat de overheid in deze ‘booming arbeidsmarkt’ te weinig werk maakt van het aantrekken en binden van jonge ambtenaren. ‘Dit is wel hard nodig, omdat de grote leegloop van ambtenaren die met pensioen gaan is begonnen. Zij nemen ervaring en kennis mee. De overheid moet inzetten op het aannemen en behouden van jonge collega’s om de organisatie toekomstbestendig te maken. Alleen dan kunnen we als ambtenaren goed omgaan met alles wat de maatschappij van ons vraagt.’

‘Ik denk niet dat jongeren uitkijken naar een leven vol flexibiliteit’, zegt Caroline Regtuit, zakelijk directeur van business school Professional Learning & Development aan de Universiteit Twente in reactie op de uitkomst dat veel trainees een vaste baan willen. Ze merkt dat mensen van midden dertig geen vast contract krijgen en daarvan balen. ‘Die moeten dan weer het traject in van solliciteren en zich steeds weer oppeppen om op hun best over te komen in sollicitatiegesprekken. Veel mensen krijgen het opgedrongen.’

Veel werkgevers zijn bang voor vaste dienst en ww-verplichtingen, merkt Regtuit. ‘Maar niemand wil lang in de ww zitten. Met die houding laat je veel kwaliteit buiten de deur.’ Voor gemeenten is het met al die flexibele contracten lastig jonge mensen aan te trekken. Ook lijden ze aan een ‘suffig imago’. Regtuit wijst op plattelandsgemeenten met een gemiddeld opleidingsniveau van mbo-plus. ‘Kleine gemeenten zijn minder aantrekkelijk voor hoogopgeleiden door gebrek aan dynamiek en beperkte doorgroeimogelijkheden.’

Stilstaand water
Overheidsorganisaties kunnen volgens Regtuit het beste anticiperen op de behoefte aan vaste contracten bij jongeren door van hun angst ervoor af te raken. Zelf had ze steeds vaste aanstellingen, tot 2006. Sindsdien kwamen de tijdelijke contracten en kwam willekeur bij organisaties. ‘Soms zijn reorganisaties nodig, maar ik heb moeite met het gemak waarmee nu alleen tijdelijke contracten worden afgesloten. Een vast contract geeft meer rust. Ik vind flexibilisering niet zo’n fijne ontwikkeling en heb een hekel aan tijdelijke contracten, ook als leidinggevende van deze afdeling. Het is de dood in de pot. Als je op een zeker niveau in een organisatie werkt, en het valt tegen, ga je op zoek naar iets anders. Een tijdelijk contract moet daar niet van invloed op zijn.’

Om jonge medewerkers te behouden moeten overheidsorganisaties volgens Regtuit jongeren ook goede ontwikkelingsmogelijkheden geven, nadenken over carrièrepaden en die actief mogelijk maken. ‘Veel gemeenten hebben geen trainees. In Twente hebben veertien gemeenten een traineeprogramma, maar ze nemen ook zelf trainees aan. Het is goed je aandacht voor life long learning en persoonlijke ontwikkeling te laten zien, zodat jongeren weten dat ze voor langere tijd nodig zijn.’

Om als aantrekkelijke werkgever te worden gezien, moet de overheid zich vaker laten zien op banenmarkten. ‘De overheid raakt aan alles. Je bent een maatschappelijke concurrent voor het bedrijfsleven. Veel trainees vinden de overheid interessanter dan gedacht.’

Om oudere ambtenaren te ontlasten en jongeren meer kans te geven, ontplooien overheden allerlei initiatieven. Het generatiepact is een van die oplossingen. Het Wetterskip Fryslân kondigde onlangs als eerste waterschap aan om ambtenaren vanaf 60 jaar de mogelijkheid te bieden minder uren te gaan werken, waardoor jongeren meer ervaring kunnen opdoen en zicht krijgen op een vast contract. De term ‘vast contract’ dekt de lading niet, vindt hoogleraar Wilthagen. ‘Het is een contract voor onbepaalde tijd en daarmee kun je goed werken. De essentie is: je weet niet hoe lang het duurt en als het ophoudt, stop je op een nette manier. Als de markt die essentie hanteert, dan zal de overheid volgen.’ In crises was de overheid altijd een safe haven.

‘Jongeren vonden het geen probleem dat ze eerst een jaarcontract kregen. Ze hadden goede arbeidsvoorwaarden, ze mochten bijvoorbeeld vier dagen negen uur werken.’ Het grote probleem bij de overheid is nu dat er veel stilstaand water is. Slechts 2 procent van de medewerkers is onder de 25 jaar. ‘Ze willen wel jongeren, maar ouderen blijven zitten en de budgetten zijn onzeker, waardoor er geen jongeren bijkomen. Zelf willen jongeren ook niet de eerste en enige zijn, dus zou je een groepje moeten aannemen of werken met een pool.’

Aparte ingang
De enquête van Binnenlands Bestuur laat zien dat de overheid biedt wat jonge ambtenaren zoeken, stelt Westra van FUTUR. ‘Zij willen inhoudelijk interessant werk, waarin ze nieuwe dingen leren die iets toevoegen aan hun cv. De overheid is de leukste en mooiste plek om te werken. De kunst is alleen dit goed over het voetlicht te brengen.’ De overheid moet zich bewust zijn van die sterke businesscase, vult Wilthagen aan. ‘Jongeren zijn heel gedreven, gaan voor sociale ondernemingen en maatschappelijke doelen. Ze hoeven niet per se naar de Zuid as.’ Heb je als overheid een krimpopdracht, maak dan voor jongeren een aparte ingang, stelt hij voor. ‘Voer een tweesporenbeleid, want zonder jongeren mis je de boot en dat gaat weer ten nadele van de maatschappij. Niemand wil dat de overheid de enige werkgever is, maar je moet ook niet schromen om een betekenisvolle overheid in leven te houden.’

Gedeeld of gezamenlijk werkgeverschap is een concept dat Wilthagen al eens heeft voorgesteld in Nederland en al bestaat in België. ‘In Frankrijk kan het ook. Je knipt je contract op. In dit concept heb je met twee of drie werkgevers gezamenlijk een contract. Je wordt een werkgeversgroepering en werkt dan tegelijk voor twee of meer werkgevers.’ Wilthagen lijkt deze constructie ook interessant voor oudere ambtenaren: deels werken bij de overheid en deels niet. ‘Integriteitskwesties moet je dan wel voorkomen, maar een duobaan zou een interessante optie kunnen zijn. Jongeren worden bij jou ingezet en tegelijkertijd bij een andere organisatie. Dat is ook voor de overheid aantrekkelijk.’

‘Oude’ collega’s
Gemiddeld zijn ambtenaren ouder dan mensen in het bedrijfsleven. Dat ervaart driekwart van de overheidstrainees als negatief. Ze vinden het (heel) belangrijk (87 procent) dat er leeftijdsgenoten bij hun werkgever werken. Hoewel 82 procent na het traineeship bij de overheid wil werken, denkt minder dan de helft (46 procent) van hen over vijf jaar nog bij een overheidsorganisatie te werken en ziet slechts één op de vijf zichzelf als ambtenaar voor het leven.

FNV young & united
‘Jonge werkenden willen een vast contract’, vindt Marco van Moort van FNV Young & United het meest opvallende in de BB-enquête. Hij is blij met de bevestiging van wat uit ander onderzoek (NEA) blijkt. ‘Het idee dat jongeren graag jobhoppen klopt niet. Ze willen geen ambtenaar voor het leven zijn, maar wel een vast contract, zodat ze bijvoorbeeld een huis kunnen kopen. De overheid maakt zich zelf schuldig aan diverse flexconstructies en moet daar eens naar kijken.’ De onvrede bij veel trainees over de hoge gemiddelde leeftijd bij overheidsorganisaties hangt volgens Van Moort samen met de schaarse vaste contracten. ‘Waarom investeert de overheid in trainees als ze die vervolgens na een paar jaarcontracten laten gaan? Dat is niet leuk voor jongeren. Zij willen graag bij de overheid werken vanwege hun maatschappelijke betrokkenheid.’

Als ze verjonging willen, moeten ze ook zekerheid bieden. ‘Geef deze gemotiveerde en gewaardeerde jongeren een vast contract. Je zit echt niet de rest van je leven aan ze vast.’ Flexibiliteit is een trend door de hele arbeidsmarkt heen, analyseert Van Moort. ‘Bedrijven kijken alleen maar naar kostenbesparing en aandeelhouders en de overheid neemt dat gedrag over. Werknemers zitten er niet op te wachten.’ FNV Young & United is een petitie gestart en wil deze volgend jaar aan de politiek aanbieden. ‘We gaan ook naar bedrijven en sectoren, maar de overheid moet het goede voorbeeld geven.’