Europese uitspraak: illegale kinderen hebben recht op opvang

Nederland schendt het recht van kinderen op onderdak en bescherming, vastgelegd in het Europees Sociaal Handvest (ESH). Deze beslissing van het Europese Comité voor Sociale Rechten (ECSR), naar aanleiding van een klacht van Defence for Children, werd op 28 februari openbaar. Vreemdelingenadvocaten zijn er blij mee. Hetzelfde geldt voor gemeenten die al jaren proberen om het uitsluiten van mensen zonder verblijfsvergunning van de noodopvang van zijn scherpste kantjes te ontdoen.

In principe vangt Nederland kinderen zonder verblijfsvergunning niet op. De Koppelingswet sluit ze uit van voorzieningen. Recht op onderwijs, medische zorg en juridische bijstand is er wel, recht op opvang niet. Asielzoekers bijvoorbeeld die een negatieve beslissing kregen op hun asielaanvraag, krijgen een periode de tijd om het land te verlaten. Daarna beëindigt de overheid de opvang. Dit geldt ook als er nog een andere procedure loopt die ze in Nederland mogen afwachten. De beslissing van het Europese Comité betreft vooral kinderen met ouders. Over kinderen alléén ontfermen in de regel voogdij-instellen zich.

Illegale gezinnen kunnen soms terecht in gemeentelijke noodopvanglocaties. Plekken hier zijn echter beperkt en verbonden aan criteria, zoals een lopende procedure. Bovendien drong staatssecretaris Albayrak (PvdA) de afgelopen tijd sterk aan op een snelle sluiting van al deze locaties in het kader van de generaal pardon-regeling van het inmiddels demissionaire kabinet. Daarnaast zijn er privé-initiatieven, kerkelijke of private opvanghuizen, maar ook die hebben maar beperkt ruimte. De meeste betrokkenen schatten dat in Nederland enkele honderden illegale kinderen geen opvang hebben. Ze slapen meestal niet letterlijk op straat, maar wel op ongeschikte plekken, zoals op kerkbanken.

De uitspraak van het ECSR is bindend. Nederland heeft het Europees Sociaal Handvest ondertekend, zoals de meeste Europese landen. In beroep gaan tegen de uitspraak kan niet. De vraag die voortvloeit uit de uitspraak van het ECSR is of een instantie als COA (Centrale Opvang Asielzoekers) de opvang van gezinnen nu nog wel mag beëindigen als uitzetten naar een ander land niet kan. Een andere vraag is hoe opeisbaar het recht op opvang wordt.

Bepalend zal zijn hoe snel het beleid zal worden gewijzigd als gevolg van de uitspraak van het ECSR. Het kabinet is demissionair en de huidige bewindspersonen op Justitie drongen de afgelopen jaren juist aan op sluiting van noodopvanglocaties. Vreemdelingenadvocaten zullen de uitspraak in hun praktijk zeker gaan gebruiken, leert een rondgang. Advocaat Any-Marieke Eleveld uit Groningen: ‘Hartstikke leuk, we gaan meteen allemaal nieuwe procedures beginnen.’ Advocaat Rob Hamerslag, Amsterdam: ‘Natuurlijk zal ik zo’n uitspraak gebruiken.’

De advocaten verwachten dat Nederland terughoudend zal zijn. Hamerslag: ‘Het beleid zal niet volmondig worden gewijzigd. Eerst zal Justitie de uitspraak tot op het bot analyseren om te kijken in hoeverre Nederland er onderuit kan.’

Schrijnend

Verschillende gemeenten zien de uitspraak als een mogelijkheid om het Rijk medeverantwoordelijk te maken voor schrijnende toestanden. Al jaren veroorzaakt het onderwerp ‘noodopvang’ spanning tussen de rijksoverheid en gemeenten. Een woordvoerder van Emmen: ‘Principieel vindt het college dit een zaak van het rijksasielbeleid. Uiteraard is het college van Emmen de mening toegedaan dat gezinnen niet op straat gezet horen te worden.’

Jan Braat, ambtenaar van de gemeente Utrecht: ‘Ik heb het liefst dat zaken geregeld worden op landelijk niveau. Hulp moet niet afhankelijk zijn van de plaats waar iemand toevallig is.’ Het ministerie van Justitie liet weten nog niet inhoudelijk te willen reageren, maar bespreking in de Raad van Europa af te wachten.

Beslissing

Beleid en praktijk in Nederland rond de opvang van illegale kinderen zijn in strijd met het Europees Sociaal Handvest (ESH). Dit handvest verplicht om ‘dak- en thuisloosheid te voorkomen en te verminderen teneinde het geleidelijk uit te bannen’ (artikel 31.2) en om ‘bescherming en bijzondere ondersteuning van overheidswege te geven aan kinderen en jeugdige personen die tijdelijk of definitief de steun van hun gezin moeten ontberen’ (Artikel 17.2).

Nederland beriep zich op een bijlage in het ESH, waarin staat dat de rechten gelden voor mensen die ‘legaal verblijven’ of ‘rechtmatig werkzaam zijn’. Nederland zei daarom dat het Comité buiten zijn boekje gaat als het zich uitspreekt over kinderen zonder verblijfsvergunning. Het Europese Comité voor Sociale Rechten stelt echter dat sommige rechten uit het Europees Sociaal Handvest ook gelden voor mensen zonder verblijfsvergunning.

Het ESH moet gezien worden in het licht van verdragen als het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens en het Kinderrechtenverdrag. Menselijke waardigheid is daarin een kernbegrip. Onderdak raakt daaraan zeker als het om kinderen gaat, daarom mag het Comité zich erover uitspreken. Het Comité beperkt dit recht door het te koppelen aan dak- en thuisloosheid.