'Parlementair onderzoek Eerste Kamer is doorbraak'

Fractievoorzitter Roel Kuiper (ChristenUnie) ziet het gisteren door de Eerste Kamer aangenomen voorstel om een parlementair onderzoek te doen naar effecten van privatisering als een volgende stap in de ontwikkeling van de Eerste Kamer.

Uw voorganger en onlangs vertrokken CU-senator Egbert Schuurman nam het initiatief voor dit onderzoek. Bent u tevreden met het besluit van de nieuwe Eerste Kamer?
‘Heel tevreden. Twee opeenvolgende Eerste Kamers hebben ingestemd met een parlementair onderzoek naar de effecten van privatisering van overheidsdiensten. Deze keer ging het niet om de motie-Schuurman waarvan de vorige Kamer met tevredenheid kennisnam. Het advies van de commissie Leijnse is in stemming gebracht. Twee weken geleden was al een debat geweest met aanmerkingen. Dat ging om de vraagstelling, het budget en de opzet van het onderzoek. Uiteindelijk brachten wij een stemverklaring uit met een formule waar een meerderheid voor was. We vinden dit een flinke steun. Het is een uniek besluit.’

Ging u het Schuurman er nou meer om het middel een keer te gebruiken of ging het echt om het doel?
‘Het gaat om het doel. Dit is een majeur onderwerp dat hele grote vlakken van ons beleid raakt. In de samenleving heerst onbehagen over de kwaliteit van de dienstverlening van geprivatiseerde of verzelfstandigde overheidsdiensten. We willen antwoord op vragen of de samenleving er wel van profiteert. Kloppen de premissen? Wat is de kwaliteit van het wetgevingsproces? Dat is ook het mooie van de Eerste Kamer. Het is geen parlementaire enquête, waar politieke spanning meespeelt, maar een onderzoek waar we echt lessen uit kunnen trekken.’

Is de opzet van het onderzoek niet te beperkt?
‘We vinden het ruim genoeg. Het onderzoek moet ook binnen een jaar klaar zijn. De commissie zal er een aantal cases uitpikken. Het is nog niet te zeggen welke dat zullen zijn, maar het ligt voor de hand dat we verschillende kabinetsperiodes behandelen, verschillende sectoren en bepaalde privatiseringen die veel burgers treffen en die voelbaar en merkbaar zijn.’

Kostte het nog veel moeite om de motie erdoor te krijgen?
‘Bijna alle partijen zijn akkoord. De VVD steunt het onderzoek ook, terwijl zij bij aanvang geen groot voorstander waren. Maar ze waren constructief en zitten zowel in de commissie Leijnse als de onderzoekscommissie. Het onderzoek moest wel beperkt blijven. In de tijd van bezuinigingen kun je niet aankomen met een heel duur onderzoek.’

Begrijpt u dat het CDA en de PVV tegen waren?
‘Het CDA vond parlementair onderzoek nog niet nodig. Ze wilden eerst meer debatten voeren. Het ging ze wat te snel. Maar privatisering is wel een grote maatschappelijke discussie. Hun bladen zijn ook vaak gewijd aan de maatschappelijke effecten. Ik vond het goed om dit ook vanuit de politiek te benaderen. De PVV was gewoon tegen. Die vond dat we geen Tweede Kamertje moesten spelen. Maar de Eerste Kamer maakt gewoon gebruik van een instrument dat het heeft, maar nog niet eerder heeft gebruikt. Het staat ons dus vrij die bevoegdheden wel te gebruiken. Ik vind het een doorontwikkeling van de Eerste Kamer.’

Vindt u een parlementaire enquête niet een beter instrument?
‘Aanvankelijk was het idee een parlementaire enquête in te stellen, maar we hebben nu vastgesteld dat als mocht blijken dat meer instrumenten nodig zijn we het kunnen opschalen. Maar dit is al veelbetekenend: een onderzoek uitgevoerd door Eerste Kamerleden. Ik ben voor de ChristenUnie kandidaat om zitting te nemen in de commissie.’

In zijn brief aan de Eerste Kamer sprak Schuurman over privatisering en verzelfstandiging van staatsbedrijven als de Postbank, de  PTT, het openbaar vervoer, de NS, Schiphol, het loodswezen, de taxi’s, sociale woningbouw en allerlei openbare nutsbedrijven. Welke verzelfstandigde of geprivatiseerde overheidsdiensten gaan eigenlijk onderzocht worden?
‘Het is aan de commissie om te bepalen welke voormalige staatsbedrijven we zullen onderzoeken. Het is inderdaad heel goed mogelijk dat het om elke branche gaat. De commissie Leijnse kwam ook al met een enorme lijst. We zullen het uiteraard wel moeten beperken.’

Bereiken u nog steeds veel signalen van onvrede over de privatisering van bedrijven? Welke met name?
‘Ja, bij de Eerste Kamer komen veel brieven binnen van mensen met opmerkingen en ervaringen met verzelfstandigde overheidsdiensten, trouwens ook van professionals. We nemen deze signalen mee in het onderzoek. De relatie van de overheid met andere bedrijven, verenigingen of organisaties wordt niet meegenomen. We houden ons aan de beperkingen: onderzoek naar wetgeving, besluitvorming en de effecten van privatisering op de relatie tussen de burger en de overheid. Uiteraard zal er ook een bepaalde offspring van het onderzoek zijn, waardoor ook veel informatie uit die andere hoeken naar boven zal komen.’

Welke uitkomsten verwacht u van het onderzoek?
‘Daar kan ik niets over zeggen. Het gaat erom lessen te trekken.’

Maar over de privatisering van de KLM of DSM dacht Schuurman positiever dan over de verzelfstandiging van de NS, de PTT of Schiphol,  die veel meer problemen oproepen.
‘Over sommige privatiseringen is geen discussie, zoals inderdaad DSM.’

Welke gevolgen voor toekomstig beleid verwacht u? Wilt u bijvoorbeeld nadelen van het ingezette proces corrigeren of herstellen?
‘Daar kan ik ook niets over zeggen. Het onderzoek zal een effect hebben op de Staten-Generaal en nadelen van privatisering die naar boven komen kunnen worden gebruikt voor het corrigeren of herstellen van beleid.’