Invloed kabinet op NS en Schiphol te klein

De invloed van de overheid op staatsdeelnemingen in bijvoorbeeld de NS of Schiphol laat te wensen over. Doordat de randvoorwaarden niet altijd zijn ingevuld, heeft het kabinet bij dat soort bedrijven minder in melk te brokken dan het nastreeft.

Het kabinet zegt zich al sinds 2007 als een actief aandeelhouder te willen opstellen om het publiek kapitaal te beheren en de publieke belangen te behartigen bij bedrijven waar de Staat aandelen in heeft. Toch zijn volgens het rapport De Staat als aandeelhouder van de Algemene Rekenkamer de randvoorwaarden daarvoor niet altijd ingevuld. Dat blijkt uit dinsdagmiddag gepubliceerd onderzoek.

Onzekerheden onderbelicht

Bij elf van de 37 ondernemingen blijkt in de statuten niet vastgelegd dat de aandeelhouder investeringen moet goedkeuren. Bij de NS en Schiphol staat dat wel in de statuten, maar is volgens de Algemene Rekenkamer het drempelbedrag zo hoog, dat de Staat zelden formeel een investeringsvoorstel voorgelegd krijgt. ‘Als grote investeringen wel door het ministerie zijn beoordeeld, dan blijven financiële gevolgen, risico’s en onzekerheden onderbelicht, terwijl het rendement op het publiek kapitaal een publiek belang is’, concluderen de onderzoekers.

Havenbedrijf Rotterdam

Daarnaast blijkt dat besluiten over grote investeringen bij bedrijven de afgelopen jaren de ministerraad niet haalden. ‘De Staat wil het geïnvesteerde maatschappelijke vermogen in bedrijven waarin het aandelen heeft op verantwoorde wijze beheren en publieke belangen behartigen. Maar de rijksoverheid heeft voor de meeste bedrijven niet de zeggenschap en bevoegdheden om actief aandeelhouderschap in te vullen’, aldus de Algemene Rekenkamer. Soms komt dat omdat de Staat niet enig aandeelhouder is, andere keren omdat bevoegdheden om te sturen niet in de bedrijfsstatuten zijn vastgelegd. Het Havenbedrijf Rotterdam is een van de weinige deelnemingen waar in de statuten staat dat de staatsaandeelhouder betrokken wordt bij investeringen buiten de branche of in het buitenland.

Amper toets op veiligheid

Als het wel geregeld is om grote bedrijfsinvesteringen goed te keuren, dan wordt deze taak niet altijd transparant en goed gedocumenteerd uitgevoerd. Bij het ministerie van Infrastructuur en Milieu treft de Algemene Rekenkamer een onderbouwing aan waaruit blijkt dat een aandelenruil tussen Schiphol en het Franse Aéroports de Paris alleen is getoetst op de netwerkkwaliteit van Schiphol. ‘Andere publieke belangen, zoals milieu en veiligheid, zijn amper getoetst’, stelt de Algemene Rekenkamer. Zo zijn bij Economische Zaken bijvoorbeeld de beoordeling van investeringen in gasopslag door Energie Beheer Nederland niet navolgbaar en is niet duidelijk hoe een grote investering van elektriciteitstransporteur TenneT in het buitenland bijdraagt aan het publieke belang.

Ontslaan raad van bestuur onmogelijk

In het rapport De Staat als aandeelhouder geeft de Algemene Rekenkamer aan dat bij Schiphol, Koninklijke Nederlandse Munt en Holland Casino in de statuten staat dat de aandeelhouder(s) strategische documenten alleen ter informatie krijgen. ‘Bij 19 ondernemingen is niets vastgelegd over de betrokkenheid van de staatsaandeelhouder bij de bedrijfsstrategie. De Staat heeft bij vier ondernemingen niet de mogelijkheid de raad van bestuur te ontslaan wanneer de aandeelhouder vindt dat het bedrijf de publieke belangen niet goed behartigt.

Onafhankelijke rol

De afgelopen jaren heeft de Staat voor 3,3 tot 5,1 miljard euro aan dividenduitkeringen ontvangen uit staatsdeelnemingen. Ministers verantwoorden zich volgens het rapport tegenover de Tweede Kamer niet duidelijk over de resultaten en het gevoerde beheer bij de staatsdeelnemingen. De minister van Financiën heeft in een reactie op het rapport toegezegd de informatie te verbeteren en de statuten van staatsdeelnemingen aan te passen. De Algemene Rekenkamer beveelt bij besluiten met grote financiële risico’s aan in de ministerraad de afweging te maken. De onafhankelijke rol van de aandeelhouder binnen het rijk wordt versterkt als het aandeelhouderschap weggehaald wordt bij het ministerie dat verantwoordelijk is voor het beleid.