Het rot in de keuken van Rutte

De vlag ging uit in Noord-Holland, Utrecht en Flevoland nadat het kabinet de stekker uit de superprovincie trok. Bij minister Plasterk van Binnenlandse Zaken niet. Hij vindt het jammer dat ‘een goed voorstel het niet heeft gehaald’, maar vindt niet dat hem iets te verwijten valt.

ANALYSE

Niets is minder waar: het was geen goed en vooral een slecht onderbouwd voorstel en Plasterk heeft het proces niet goed geleid of, anders gezegd, het spel niet goed gespeeld. Maar er is meer. Ook andere bewindspersonen hebben bijgedragen aan het ten grave dragen van de provinciale opschalingsplannen, allemaal ten koste van het aanzien van Plasterk.

‘Voor de lange termijn hebben wij het perspectief van vijf landsdelen’, zo werd de opschalingsboodschap van het kabinet VVD-PvdA via het regeerakkoord van oktober 2012 verkondigd. De provincies Noord-Holland, Utrecht en Flevoland worden als eerste en per 2015 samengevoegd, zo staat er zwart-op-wit. ‘Met de overige provincies bespreken we initiatieven gericht op vergroting van de provinciale schaal.’ De totale operatie moest in 2025 zijn afgerond.

De rapen waren direct gaar en de weerstand groot. De drie provincies voelden zich weggezet als proefkonijnen, de overige provincies vreesden voor hun zelfstandigheid. Begin 2013 lieten diverse Commissarissen van de Koning klip en klaar weten faliekant tegen de plannen te zijn. ‘We laten ons niet opdelen’ (Wim van de Donk, Brabant), ‘Bezint eer ge begint’ (Clemens Corniele, Gelderland) en ‘Een provincie kan zoveel meer zijn dan een pure administratieve territoriale eenheid’ (Theo Bovens, Limburg).

Het was en werd nooit duidelijk welk probleem Plasterk met de provinciale opschaling wilde oplossen. Niet alleen in provincie- en gemeenteland, maar ook in politiek Den Haag, waar keer op keer – en vooral door de Eerste Kamer – werd gehamerd op een goed onderbouwde lange termijn visie op de inrichting van het openbaar bestuur. In maart 2013 kwam er een visie maar die kreeg het stempel volstrekt onvoldoende. De geboden herkansing met een stuk te komen dat wél overtuigde, liet Plasterk aan zich voorbij gaan.

Ook op andere cruciale momenten heeft Plasterk steken laten vallen. Tijdens zijn promotour door de provincies (voorjaar 2013) heeft hij zich regelmatig gedragen als een olifant in een porseleinkast door vooral te zenden en zeker niet te luisteren. Het probleem waarvoor de superprovincie als oplossing werd aangedragen, wist Plasterk ook tijdens die tour niet voor het voetlicht te brengen. Het gehoopte draagvlak als oogst van deze fase van ‘open overleg’, bleef uit. Erger: de hakken gingen verder in het zand, protestliederen werden geschreven en referenda aangekondigd.

Steun bij de provinciebesturen kon Plasterk nog verdienen door hen een fatsoenlijk takenpakket in het vooruitzicht te stellen. De bereikbaarheidsportefeuille, inclusief de bijbehorende BDU-gelden, zou daar op zijn minst onderdeel van moeten uitmaken. Het D66-Kamerlid Gerard Schouw schoot Plasterk in mei nog wel te hulp, door de behandeling van de wijziging van de Wet gemeenschappelijke regelingen (Wgr) op te schorten. Onderdeel van de wetswijziging − nodig in verband met het afschaffen van de Wgr-plusregio’s − is de vorming van vervoersregio’s in Amsterdam-Almere en Rotterdam-Den Haag en de overheveling van het bijbehorende geld naar deze steden. De door de Kamer geboden onderhandelingsruimte is Plasterk niet gegund door VVD-collega Melanie Schultz. Die had al eerder laten zien zich niet veel aan te trekken van de vurige wens van haar eigen VVD (en vooral van premier Rutte) om bestuurlijk Nederland te vereenvoudigen door een stokje te steken voor het opheffen van de waterschappen – een eveneens via het regeerakkoord aan Plasterk verstrekte opdracht. Bij pogingen om bij andere departementen iets af te snoepen ten faveure van het superprovinciale takenpakket kreeg Plasterk nul op het rekest.

De steun van D66 en GroenLinks werd ingeroepen, om het gebrek aan provinciaal draagvlak te compenseren met voldoende politiek draagvlak in de Eerste Kamer. Pas toen schoot premier Rutte de geplaagde minister voornamelijk troostend te hulp. Too little, en vooral ook too late. Het is onduidelijk op welk punt het schip precies strandde. Duidelijk is wel dat de positie van Plasterk er na dit stukgelopen dossier er niet steviger op is geworden, mede met dank aan coalitiegenoot VVD die naar nu blijkt een schier onmogelijke opdracht op het bordje van de PvdA legde. Niet alleen Plasterk is beschadigd, Rutte heeft zichzelf en zijn team een slechte dienst bewezen door een collega zo lang en openlijk te laten bungelen. Dat bevordert het benodigde clubgevoel allerminst. Sterker nog, het schept ruimte voor meer afvalligheid ten opzichte van elkaar.