Gemeenten: te weinig mankracht tegen ondermijning

Een tekort aan mensen en middelen staat een gedegen aanpak van ondermijning van het lokaal bestuur in de weg. Ook een gebrekkige samenwerking tussen gemeenten vormt een beletsel.

Dat leert een rondgang van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) langs negen gemeenten. De mate waarin die aandacht aan het probleem van ondermijning besteden, blijkt zeer uiteen te lopen. ‘Er zijn gemeenten die hier momenteel helemaal niets mee doen en er zijn gemeenten waarbij iedere medewerker jaarlijks trainingen en cursussen op dit gebied krijgt. Vaak wordt gezegd dat dit erg afhankelijk is van het bewustzijn van de problematiek van met name de burgemeester’, aldus de onderzoekers.

Hobbyisme

Veelgehoord is volgens de onderzoekers het probleem van het tekort aan geld en ambtelijke capaciteit. Ze constateren ook  weinig samenhang in het land over de aanpak van ondermijning. Eén van de geïnterviewden merkt op dat ondermijning bijna een vorm van hobbyisme is: ‘Als je niet kijkt, zie je ook niets en het verschilt heel erg per gemeente hoe goed er gekeken wordt.’
Als gemeenten al aandacht voor de aanpak van ondermijning hebben, ligt de focus voornamelijk ligt op de aanpak van georganiseerde criminaliteit. De meeste gemeenten geven aan wel meer tijd, mensen en middelen vrij te willen maken voor twee andere deelaspecten – maatschappelijke en ambtelijk/bestuurlijke weerbaarheid – maar dat dat minder prioriteit heeft. Vraagstukken die als gevolg daarvan een beetje blijven liggen zijn polarisatie, antidemocratische sentimenten in de samenleving, de normalisering of zelfs verheerlijking van ondermijnende criminaliteit en/of criminelen. Ook voor wijkaanpak en subculturen die als parallelle samenlevingen functioneren is minder oog dan zij zouden willen.

Meldingsbereidheid

Gemeenten geven volgens het VNG-rapport aan dat het soms lastig is de juiste kennis te vinden om een gedegen, domein overstijgende aanpak neer te zetten. Verder blijkt de uitwisseling van casuïstiek tussen gemeenten moeizaam te gaan. Dat zou onder andere verband houden met privacyvraagstukken.

Daarnaast speelt in sommige gemeenten het gebrek aan awareness van het probleem mee, waardoor de prioriteit er niet aan wordt gegeven. Veel zou er volgens gemeenten te winnen zijn om bij ondernemers de bewustwording voor ondermijning te vergroten. Op die manier zou zo normalisering beter worden voorkomen en de meldingsbereidheid groter worden gemaakt.

Vergunningverlening

Een succesvolle aanpak begint volgens het VNG-rapport bij een integer en weerbaar lokaal bestuur en ambtenarenapparaat. Bij de bestuurders en gemeenteraad gaat het dan vooral om transparantie, helderheid en de weerbaarheid tegen bedreigingen, maar ook bewustwording van de problematiek die speelt. ‘Ook is er behoefte aan instrumentarium om niet integere/criminele personen uit het lokaal bestuur en ambtenarenapparaat te kunnen weren’, aldus de onderzoekers.

Bij ambtenaren werden vooral de medewerkers van de vergunningverlening en economische zaken genoemd als collega’s die meer bewustwording nodig hebben over de problemen die spelen in een gemeente. In sommige gemeenten wordt het baliepersoneel getraind om louche zaken te herkennen. In het rapport wordt het voorbeeld aangehaald van een gemeente waar aangiftes worden gedaan van geboorte ‘terwijl het personeel weet dat deze vrouwen twee weken terug niet zwanger waren of vrouwen die worden vergezeld door een aantal mannen met aangiftes of aanvragen.’

Knelpunten

Momenteel wordt gewerkt aan de oprichting van een Nationaal Platform Ondermijning onder leiding van één (oud-)burgemeester. Dat gremium zou de opdracht krijgen om onder andere het delen van good practises te stimuleren, en het signaleren van knelpunten van landelijk beleid en daarover te adviseren.