‘Ambtenaren maken oneigenlijk gebruik van Wob’
Het aantal verzoeken vanuit de Wet Openbaarheid van Bestuur is in Nederland onthutsend laag. Het gaat om vijf tot tien keer zo weinig verzoeken als in vergelijkbare buitenlanden. En niet alleen querelanten gebruiken de Wob oneigenlijk. 'Ook ambtenaren doen dat.'
Niet alleen querulanten maken oneigenlijk gebruik van de Wet Openbaarheid van Bestuur (Wob), maar ook ambtenaren. Dat zegt Wob-specialist Roger Vleugels: ‘Hun archieven zijn niet op orde, ze zijn niet voldoende toegerust en hebben geen beslisbevoegdheid.’
Aantal Wob-verzoeken onthutsend laag
Vleugels maakte de opmerking na inzage van een nog niet gepubliceerd ambtelijk onderzoek naar het aantal Wob-verzoeken in Nederland. Dat blijkt onthutsend laag, concludeert hij. ‘Landelijk worden 2000 tot 2500 Wob-verzoeken per jaar gedaan. Dat is vijf tot tien keer zo weinig als in vergelijkbare landen in cultuur en mate van actieve openbaarheid, zoals Canada en Scandinavische landen.’ Ook is het beeld van de hoeveelheid Wob-verzoeken volgens hem vertekend, omdat tweederde van de politie afkomstig is. Het gaat dan meestal om geflitste automobilisten die de foto opvroegen.
Echte Wob-verzoeken
Zowel de Nederlandse als de vergelijkende buitenlandse gegevens zijn door Vleugels gezuiverd van Wob-verzoeken die op individuele belangenbehartiging zijn gericht. Vleugels kwam tot het volgende rijtje cijfers over het aantal Wob-verzoeken per jaar:
| Landelijk (minus politie) | 2000 - 2500 |
| Provincies | 150 - 200 |
| Waterschappen | 100 - 125 |
|
Gemeenten |
5000 - 6000 |
| Totaal A | 7250 - 8825 |
| Politie | 15000 - 17000 |
| Totaal B | 22250 - 25825 |
Onder A zitten op een paar honderd na allemaal echte Wob-verzoeken, legt Vleugels uit. ‘Die zijn gericht op het openbaar maken in het algemeen belang.’
Meeste verzoeken bij gemeente
Oneigenlijk beroep op de Wob is als deze niet is gericht op de inhoud van documenten. 'Uit frustratie of een persoonlijk belang.' Het is logisch dat het aantal Wob-verzoeken bij gemeenten het hoogst is, vindt Vleugels. 'Daar hebben burgers het meest direct contact mee. Vaak komen mensen met een bezwaar bij een gemeente.' Dat geldt ook voor de andere categorie: obstructie. 'Mensen die puur willen dwarszitten, zoals bij boete-inning.'
Klein percentage oneigenlijk
Volgens de eigen definitie van de overheid zijn net iets meer dan 100 Wob-verzoeken van de 2000-2500 niet gericht op het doel van de Wob (onderzoeken, reconstructie of verbetering van openbaar bestuur), maar op frustratie van het bestuur, stelt Vleugels. Bij provincies gaat het om bijna tien en bij waterschappen tegen de twintig. Bij gemeenten gaat het om 700 van de 5000-6000 verzoeken. 'Dat is dus de omvang waar vaak moord en brand over wordt geroepen.' Bij de politie is de meerderheid van de verzoeken gericht op obstructie, maar dat heeft de politie aan zichzelf te wijten, vindt Vleugels. ‘De pilots bewijzen dat het beter kan, maar het vergt politieke wil om dat in te voeren.’
Oneigenlijk gebruik bij ambtenaren
Oneigenlijk gebruik van de Wob gebeurt niet alleen aan de kant van querulanten, maar ook bij ambtenaren. ‘Als de Wob meer reikwijdte zou krijgen, wordt het ook duurder. Maar waarom wordt het duurder? Omdat de archieven niet op orde zijn. Daarbij hebben Wob-ambtenaren geen speciale opleiding gehad, want die is er niet in Nederland. Het zijn vaak lagere ambtenaren die geen beslisbevoegdheid hebben. Dat heeft kosteneffecten. Als in Nederland de wet wordt gevolgd, zouden er 50 medewerkers voor de Wob per departement moeten zijn. Het zijn er nu drie. In totaal zijn dat er minder dan één Brits ministerie. Ik noem dat oneigenlijk gebruik.’
Instructie VNG om creatief te boekhouden
Volgens Vleugels zijn gemeenten ook nog eens geïnstrueerd door de VNG om het aantal verzoeken op te krikken door creatief boekhouden. 'Maar de meeste gemeenten registreren de Wob-verzoeken niet eens, vanwege de verwaarloosbare werkdruk.' De Hoge Raad oordeelde dat gemeente nooit leges hadden mogen vragen voor de behandeling van Wob-verzoeken. 'Maar wijzen gemeenten mensen op het feit dat zij recht op teruggaaf hebben? Sommige mensen hebben 10.000 euro betaald en nooit iets van de gemeente gehoord. Dat gaat om wel dertig gemeenten. Een van de gedupeerden kaartte het zelf aan en kreeg zijn geld terug.'
Conceptversie initiatiefwet in najaar
Vleugels is aanstichter van een initiatiefwetsvoorstel van GroenLinks voor een verbetering van de huidige wet openbaarheid bestuur. In de initiatiefwet komen ook aanpassingen over oneigenlijk gebruik. ‘Dordrecht is daarvan het schoolvoorbeeld. We moeten kijken naar de aard van het verzoek en de indiener moet onderbouwen waarom zijn verzoek wel belangrijk is voor de inhoud. Als dat niet zo is, wordt het niet-ontvankelijk verklaard.’ Volgens Vleugels is er een redelijke kans dat een conceptversie van de wet in het najaar wordt ingediend.
Reacties: 21
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.
Daarnaast is de titel ook wel erg suggestief, aangezien het eigenlijk gaat over een onderzoek naar- en een nieuw wetsvoorstel over de werking van de Wob.
Wat eigenlijk met die quote bedoeld wordt is dat ambtenaren de Wob verkeerd uitvoeren. Oneigenlijk gebruik (is eigenlijk misbruik) is wat er in Dordrecht gebeurde.
1. Volgens Vleugels is de Wob wel juridisch, maar niet ambtelijk gedefinieerd. Wat wil hij hiermee zeggen? Voor een ambtenaar is het volstrekt duidelijk wat er wel en niet onder de Wob valt: alle stukken die op het verzoek betrekking hebben, waaronder zelfs emails, tenzij het gaat om gegevens die naar hun aard vertrouwelijk zijn. Wat er ambtelijk te definiëren valt, is mij niet duidelijk. Wob-verzoeken moeten simpelweg binnen het bindende juridische kader worden afgehandeld, daar mag een ambtenaar niets aan af doen.
2. Ambtenaren zouden niet voldoende zijn toegerust en hebben geen beslisbevoegdheid, aldus Vleugels. Dat valt te bezien. Op gemeentelijk en provinciaal niveau gaat het wellicht wat anders dan op rijksniveau. In vrijwel alle mandaatregelingen van gemeenten en provincies is de bevoegdheid om verzoeken om informatie te behandelen gemandateerd aan 'lagere" ambtenaren.
3. Vleugels is er op tegen dat de overheid van de indiener van het Wob-verzoek een motivering vraagt. Dat de overheid een instrument nodig heeft om misbruik tegen te gaan, deert hem kennelijk niet. Trouwens tegen de afwijzing van een Wob-verzoek staan altijd nog rechtsmiddelen open (bezwaar en beroep).
4. Vleugels maakt in het geheel niet duidelijk waaruit het oneigenlijk gebruik door ambtenaren zou bestaan.
Als in Nederland de wet wordt gevolgd, zouden er 50 medewerkers voor de Wob per departement moeten zijn, aldus Vleugels. Deze bewering is in tegenspraak met het feit dat in ons land heel weinig Wob-verzoeken worden ingediend. Daar kunnen de ambtenaren toch niets aan doen?
Het enige punt dat Vleugels maakt is dat veel overheden hun archivering niet goed op orde hebben. Uit eigen ervaring weet ik dat veel overheden het afgelopen decennium zeer veel hebben geïnvesteerd in de verbetering van hun archivering.
Overheden (en dan laat ik de Politie nog even buiten beschouwing) worden op dit moment op gróte schaal geplaagd door evident oneigenlijke Wob-verzoeken i.c.m. de Wet Dwangsom; ca. 10% van de zaken slokken 90% van de tijd op. Dat heeft niets te maken met archieven die niet op orde zouden zijn en de -achterhaalde- discussie over leges voor Wob-verzoeken.
Transparantie zorgt voor een beter openbaar bestuur.
Waarom zou het woord "openbaar" in dat begrip zitten?
Er is maar één remedie tegen en dat is een bepaling in de Wob dat de Wet dwangsom bij niet tijdig beslissen niet van toepassing is op Wob-verzoeken.
Het begint al met een suggestieve kop, die de lading van het artikel ook nog eens niet dekt. Want het artikel gaat over iets heel anders.
Verder zie ik niet hoe een ambtenaar de WOB oneigenlijk kan gebruiken. Vermoedelijk wordt hier iets anders bedoeld dan er gezegd wordt. Vleugels stelt dat er te weinig WOB-ambtenaren zouden zijn, noemt dat vervolgens oneigenlijk gebruik (geen idee dus wat de man daarmee bedoelt) en de koppenmaker maakt daar 'Ambtenaren maken oneigenlijk gebruik van WOB' van. Beiden zetten ons dus op een verkeerd been. Kom dasr nog maar eens uit als lezer. Het lijkt wel het spelletje 'Ik ga op vakantie en ik neem mee...' waarbij iemand in het begin zijn grote teen heeft gekneusd en enkele doorvertellers verder op de Intensive Care ligt. De onderbouwing van die vermeend benodigde 50 ambtenaren per departement is ook niet te volgen. Of hr. Vleugels legt het niet goed uit óf de interviewer heeft het niet goed opgeschreven.
Een aantal van u vraagt om een reactie van mijn kant of van de heer Vleugels. Ik zal de handschoen hier eerst oppakken. We hebben slechts beperkte ruimte, maar ik wil lezers toch ook geen belangrijke informatie onthouden. Door dit streven en de veelheid van invalshoeken is het artikel mogelijk wat lang en onsamenhangend geworden. In de eindredactie is dit later grotendeels verholpen. Wellicht zijn sommige formuleringen wat kort door de bocht geworden.
De inhoud en de cijfers die ik heb genoteerd zijn afkomstig van de heer Vleugels. Hij is actief op Twitter en heeft een speciale LinkedIn-pagina over de Wob. Daar kunt u hem altijd vragen stellen.
Hij spreekt onder meer over oneigenlijk gebruik van de Wet Openbaarheid van Bestuur door ambtenaren, omdat bij de totstandkoming van de wet een aantal voorwaarden is geformuleerd, waaronder een aantal van 50 Wob-ambtenaren per ministerie. Hij zegt ook dat ambtenaren niet zijn opgeleid voor de Wob, vaak geen beslisbevoegdheid hebben en dat archieven vaak niet op orde zijn, waardoor de procedure stroperig wordt. Hij noemt dat oneigenlijk gebruik van de wet, want de wet zou anders en beter moeten worden gebruikt. Daar lijkt mij toch wel wat voor te zeggen. En dat was ook de reden voor de kop.
Daarnaast zie ik ook vragen van mensen die al in het stuk worden beantwoord. Daar ga ik verder niet op in. Over de cijfers over het aantal Wob-verzoeken zegt Vleugels zelf dat die in Nederland per definitie onbetrouwbaar zijn en dat in Nederland niet is geregeld wie hiervoor actief verantwoordelijk is. Er is geen centraal Wob-loket, dus om de juiste cijfers te krijgen zou dat moeten worden ingesteld. Als ambtenaren zou u zich daar hard voor kunnen maken. Maar dat wordt in de initiatiefwet mogelijk ook geregeld. Vleugels heeft de cijfers uit een intern ambtelijk document.
Ik hoop dat u iets aan deze reactie heeft. We blijven de Wob-discussie en de behandeling van de initiatiefwet zeker volgen.
Met vriendelijke groet,
Wouter Boonstra
In de laatste evaluatie van de Minister heb ik slechts kunnen lezen dat het niet noemenswaardig was.
Men kan ook gewoon eerlijk zijn en toegeven dat de kern van het probleem toch echt de trage en slechte besluitvorming is van het bestuursorgaan zelf. In mijn praktijk kom ik op jaarbasis enorm veel slechts besluiten tegen, kan men niet beter proberen daar een kwaliteitsslag te maken?
Overigens moet worden gezegd dat uit een rondgang bij gemeenten blijkt dat aan dwangsommen helemaal niet zoveel wordt verbeurd. Uit de protesten zou men bijna het idee krijgen dat er 100duizenden euro's per jaar aan worden uitgegeven. Het is eerder een paar duizend euro per jaar. Sommige bestuursorganen verbeuren zelfs helemaal niets. Verwaarloosbaar dus. Geen wonder dat de protesten voornamelijk bestaan uit onderbuikgevoelens en echte kwantificeerbare gegevens achterwege blijven.
En het is niet zozeer eens de Wob. Ook andere onderwerpen, bijvoorbeeld de WOZ, roepen vergelijkbare aversies op. Ook verzoeken om een vergoeding van kosten voor beroepsmatige rechtsbijstand in zijn geheel af te schaffen heb ik de revue zien passeren, vanuit de zijde van het bestuur. Daaruit concludeer ik dat het boe geroep omtrent de kosten die het bestuur moet betalen aan de rechtsbijstandsverleners in ons land slechts een rookgordijn is. De werkelijke pijn zit in de eigen portemonnee en het moeten bloeden voor eigen fouten, _dat_ wil men niet.