‘Rode cijfers door groei bijstand’

‘De groei van de bijstand duwt gemeenten in de rode cijfers’, staat in de analyse van de Divosa-monitor, de jaarlijkse enquête onder sociale diensten. Het overgrote deel van de sociale diensten gaf in 2010 meer uit aan bijstandsuitkeringen en reïntegratie dan zij hiervoor ontvingen van het Rijk. In 2008 en 2009 was dit ook al zo. Daardoor zijn gemeenten helemaal of bijna door hun reserves heen op het gebied van werk en inkomen.

Ter illustratie: momenteel ontvangen 315 duizend mensen bijstand. Eind 2010 waren dat er 307 duizend, begin 2009 209 duizend. Het aantal bijstandsuitkeringen stijgt al 9 kwartalen op rij. Zowel aan het verstrekken van uitkeringen, het zogenoemde I-deel, als aan re-integratie, het W-deel, gaven gemeenten in 2010 meer uit dan ze ontvingen (zie ook kader ‘Ideel en W-deel’). 89 procent van de gemeenten had in 2010 een tekort op het I-deel, van gemiddeld 14 procent. Het tekort op het W-deel was gemiddeld 13 procent.

Uit de Divosa-monitor blijkt verder dat maar liefst de helft van de gemeenten van plan is over 2010 een Incidentele Aanvullende Uitkering (IAU) aan te vragen bij het ministerie van Sociale Zaken. Zo’n aanvraag wordt meestal toegekend, maar de consequentie is wel een verlaging van het budget voor de overige gemeenten. Kleine gemeenten en gemeenten in het oosten van het land hadden gemiddeld de grootste tekorten. Divosa kan niet aangeven hoe dat komt. Gemeenten moeten tekorten op het I-deel zelf bijpassen. Gemeenteraden zijn daar vanzelfsprekend niet blij mee.

René Paas, voorzitter van Divosa: ‘Verschillende wethouders en directeuren van sociale diensten zijn de afgelopen tijd al in de problemen gekomen. Het komende jaar gaan we dit vaker zien.’ De economische crisis werkt met vertraging door in de bijstand, aldus Divosa. Werklozen die eerst nog WW ontvingen, raken door hun rechten heen. Zelfstandigen zonder personeel die geen WW-rechten hebben, hebben hun eigen reserves verbruikt en kloppen aan bij de sociale dienst.

Uitkeringsinstantie UWV voorspelt een piek in 2012. Paas noemt de nieuwe Wet werken naar vermogen (Wwnv), waarin de bijstand, de Wajong (jong gehandicapten) en de sociale werkvoorziening worden samengevoegd, een ‘mogelijke reddingsboei’, doordat gemeenten meer mogelijkheden krijgen mensen aan werk te helpen. ‘Het wordt cruciaal bestaande grenzen over te steken’, aldus Paas. Belangrijk onderdeel van de Wwnv is het systeem van loondispensatie: werkgevers betalen alleen loon voor daadwerkelijk geleverde prestaties, de rest wordt met een uitkering aangevuld.

Paas pleit er voor dat gemeenten nu al gaan experimenteren met loondispensatie, hoewel de Wwnv pas in 2103 ingaat: ‘Het scheelt niet alleen in de kosten, het levert ook een schat aan ervaring op. En een vliegende start in 2013.’ Divosa wil dat kabinet en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten snel om de tafel gaan zitten om de impasse te doorbreken die is ontstaan na het afstemmen door het VNG-congres van het deel ‘Werk en Inkomen’ van het bestuursakkoord.

Regionale verschillen

De ontwikkeling van de bijstand per gemeente. De berekening is gemaakt door de absolute bijstandcijfers van december 2009 en december 2010 met elkaar te vergelijken.
Bron: CBS

I-deel EN W-deel

Gemeenten krijgen van het Rijk voor de uitvoering van de Wet werk en bijstand (Wwb) twee budgetten: het I-deel (inkomensdeel) en het W-deel (werkdeel). Met het I-deel moet de gemeente de uitkeringen financieren. Uit het W-deel moet activering van bijstandsgerechtigde en/of de re-integratie van de werkloze worden bekostigd. Het I-deel is een vast budget, de gemeente kan op dit budget dus overhouden of tekort komen. Het W-deel is een verantwoordingsbudget; de gemeente moet daadwerkelijk kosten maken om dit budget te verwerven.

Zie voor de Divosa-monitor 2011 ‘Grenzen verleggen’: www.binnenlandsbestuur.nl/divosamonitor2011

Correcties & aanvullingen
In het artikel over de groei van het aantal bijstandsuitkeringen van 2009-2011 (BB23, pag. 16) staat dat in 2009 het aantal bijstandsuitkeringen voor mensen jonger dan 65 jaar, 209 duizend bedroeg. Dat moet zijn 258.810 (afgerond 259 duizend).