Een menswaardige aanpak voor vertrekplichtige vreemdelingen

De Nederlandse aanpak van vertrekplichtige vreemdelingen is ontworpen om zelfstandige terugkeer te bevorderen, maar de realiteit is complex. We moeten streven naar een persoonsgerichte aanpak die recht doet aan de unieke omstandigheden van elk individu. Het is de hoogste tijd voor een meer inclusieve, doelgerichte en menselijke benadering om het beleid vorm te geven waarbij een zichtbaar effectieve wisselwerking met de uitvoering is. En: laten we zorgen voor een landelijk meldpunt.

Ondanks de acties die nu worden ondernomen om zelfstandige terugkeer te bevorderen, rijst de vraag of dit beleid wel voldoende rekening houdt met de complexe uitdagingen waarmee diverse groepen vreemdelingen geconfronteerd worden. En: is er wel voldoende aandacht besteed aan de uitvoerbaarheid ervan? Een betere benadering zou zich moeten richten op een aantal cruciale kernpunten.

Leer verschillen binnen subgroepen vreemdelingen beter begrijpen

Schattingen van het aantal ongedocumenteerden in Nederland variëren van 23.000 tot 58.000 personen, met aanzienlijke aantallen afkomstig uit Noord-Afrika. En er zitten nog zo’n 1000 mensen uit veilige landen in de AZC’s, waarbij Marokko en Tunesië de top 2 herkomstlanden zijn. Binnen deze omvangrijke doelgroep is er een duidelijk verschil waar te nemen. Het is essentieel dat we de diverse subgroepen binnen deze doelgroep beter begrijpen om effectief beleid te ontwikkelen. Deze subgroepen omvatten onder andere alleenstaande mannen tussen 18 en 30 jaar oud met een asielverleden en vreemdelingen die op jonge leeftijd naar Nederland zijn gekomen of hier zijn geboren.

Van essentieel belang: de cruciale rol van welzijn

Een centraal speerpunt van nieuw beleid moet het welzijn van vertrekplichtige vreemdelingen zijn. Welzijn omvat niet alleen fysieke gezondheid maar ook emotioneel welzijn. Het is van essentieel belang om de emotionele hindernissen, zoals angst en trauma, te erkennen, aangezien deze vaak obstakels vormen voor zelfregulering en terugkeer. Daarom is het noodzakelijk te investeren in psychosociale ondersteuning en hulp om deze belemmeringen weg te nemen. Het creëren van randvoorwaarden, zoals huisvesting en dagbesteding, is van vitaal belang voor stabiliteit en welzijn. Het ontbreken van deze basisbehoeften heeft niet alleen negatieve gevolgen voor de betrokken individuen, maar leidt ook tot hogere maatschappelijke kosten.

Speerpunt 1: zorg voor maatwerk

Maatwerk moet de norm worden in een aanpak. Dit betekent dat we ons moeten concentreren op het identificeren en benutten van de unieke hulpbronnen van vertrekplichtige vreemdelingen, variërend van taalvaardigheden en professionele vaardigheden tot sociale netwerken. Door deze hulpbronnen te versterken, vergroten we de kansen op een succesvolle terugkeer of doormigratie.

Speerpunt 2: kijk interactiegericht naar systemen

Een interactiegerichte kijk op systemen is essentieel. Vertrekplichtige vreemdelingen maken vaak deel uit van complexe systemen, zoals families en gemeenschappen. Het begrijpen en benutten van deze interacties kan bijdragen aan het bevorderen van het welzijn.

Speerpunt 3: maak aantrekkelijke terugkeerprogramma’s

Biedt aantrekkelijkere programma’s aan voor vrijwillige terugkeer. Waarbij er meer mogelijkheden moeten komen om ongedocumenteerden met een zwaar inreisverbod te begeleiden bij vrijwillige terugkeer. Bij betere programma’s horen ook financiële prikkels om bijvoorbeeld:

1. praktische belemmeringen weg te nemen
2. kansloze opvolgende procedures te ontmoedigen
3. te ondersteunen bij het opbouwen van een netwerk in het land van herkomst

Speerpunt 4: zorg voor een samenhangende aanpak

We moeten streven naar een samenhangende aanpak. Dit vereist nauwe samenwerking tussen verschillende instanties, overheden en maatschappelijke organisaties om een gecoördineerde en effectieve aanpak te waarborgen, teneinde verspilling van middelen en inefficiëntie te voorkomen.

En: een landelijk meldpunt

De uitdagingen met betrekking tot vertrekplichtige vreemdelingen in Nederland vragen om een innovatieve en wetenschappelijk onderbouwde aanpak. Een veelbelovend voorstel om het gebrek aan actie te overwinnen, is de oprichting van een landelijk meldpunt. Een meldpunt heeft een tweeledige focus: het verminderen van maatschappelijke kosten door een gestructureerde aanpak gericht op duurzame oplossingen en het waarborgen van de waardigheid en het welzijn van de betrokken individuen. Door een landelijk meldpunt op te richten, kunnen we voorkomen dat mensen in de mazen van het systeem vallen en tegelijkertijd de leefbaarheid in Nederland versterken.

Een landelijk meldpunt zou specifiek gericht kunnen zijn op:

• mensen zonder asielverleden
• uitgeprocedeerde asielzoekers
• mensen met ingetrokken verblijfsvergunning uit de Maghreb-landen
• alleenstaande minderjarige vreemdelingen die in contact zijn geweest met justitie

Doelen van een landelijk meldpunt zouden kunnen zijn:

• het creëren van voorwaarden voor een duurzaam toekomstperspectief, hetzij door terugkeer of herplaatsing
• het vergroten van de oplossingscapaciteit als een centrale hub op het snijvlak van migratie, veiligheid en zorg
• kennis en informatie over vertrekplichtige vreemdelingen delen en coördineren tussen verschillende instanties en organisaties
• voorkomen deze groepen uit het oog te verliezen
• ondersteuning bieden om te werken aan een toekomst die zowel aan behoeften als aan de maatschappelijke belangen voldoet

Tot slot

Laten we een wetenschappelijke attitude omarmen en streven naar beleid dat is gebaseerd op feiten en gegevens, met aandacht voor de complexiteit van de uitdagingen rond vertrekplichtige vreemdelingen. Het is de hoogste tijd om de menselijke dimensie van dit vraagstuk serieus te nemen en beleid te ontwikkelen dat een brug slaat tussen maatschappelijke belangen en menselijke waardigheid.