‘Winkelleegstand is een sluipmoordenaar’

De winkelleegstand is gedaald van 7,4 procent in 2015 naar 6,7 procent nu. Toch is Fries gedeputeerde Sander de Rouwe, ook namens het Interprovinciaal Overleg bij dit onderwerp betrokken, nog lang niet tevreden.

De winkelleegstand daalt gestaag. Toch maakt u zich zorgen.

‘Zo’n dalend landelijk gemiddelde zegt me weinig. De onderlinge verschillen zijn groot. Ja, in de grote steden gaat het overwegend goed. De horeca groeit en neemt er winkelfuncties over. Ook bestaat daar de grootste druk vanuit de woningmarkt, waardoor je leegstaande panden makkelijker tot woningen kunt transformeren. Maar in middelgrote en kleine steden blijft de leegstand hardnekkig. Daar ontkom je niet aan serieuze ingrepen. Gelukkig nemen de provincies daarin steeds meer de regie.’
 
Elf van de twaalf provincies hebben inmiddels hun eigen detailhandelsbeleid opgesteld, tegenover een kwart in 2016. Het besef lijkt inderdaad te zijn ingedaald. Waarom de laatste, Flevoland, eigenlijk nog niet?
‘Bij alle provincies staat het onderwerp voor de volle 100 procent op de agenda, ook in Flevoland. Maar de aanpak en de volgorde daarin is per provincie anders. De ene provincie geeft subsidies aan gemeenten die hun binnenstad compacter maken, een andere provincie stimuleert via een speciaal programma innovatie oplossingen. En graag breng ik de onafhankelijke adviescommissies onder de aandacht brengen die in Noord- en Zuid-Holland en Noord-Brabant zijn gevormd. Daar zitten mensen in zonder directe bestuurlijke belangen, vanuit bijvoorbeeld de vastgoedsector of de universiteit. Juist die onafhankelijkheid maakt de adviezen sterk. Dat model zou in meer provincies toegepast moeten worden.’

Winkeltransformatie naar woningen zou makkelijker moeten worden gemaakt, stelt u.
‘Met de grote ketens die omvielen, kwam het onderwerp winkelleegstand een paar jaar geleden vol onder de aandacht. Het percentage internetaankopen blijft sindsdien groeien. Ondanks dat het economisch momenteel sterk meezit, concluderen we dat er in de kleine en middelgrote steden nu 10 tot 20 procent te veel winkels zijn. Vooral de aanloopstraten naar het centrum hebben het moeilijk. Het rijk zou gemeenten beter kunnen faciliteren hoe je op dergelijke locaties winkels in woningen kunt transformeren. Via kennisdeling van bijzondere projecten bijvoorbeeld. We hebben daar een nieuwe term voor. Niet kansrijk of kansarm, maar kans-anders.’

Toch begint het bij gemeenten die zelf tot dat transformatie-inzicht moeten komen. Het vereist politieke moed om actief bij te dragen aan de sluiting van een vijfde van je winkelaanbod.
‘Dat klopt. Zoiets moet je als gemeente ook niet overhaast willen doen. Je moet de lokale gemeenschap daar nadrukkelijk bij betrekken en het bredere verhaal vertellen over het hoe en waarom. Dat kost je snel een jaar, of meer. Toch verdient het onderwerp urgentie. Winkelleegstand is een sluipmoordenaar. Het kan gaandeweg een steeds groter deel van je centrum aantasten en dan wordt de weg terug steeds moeilijker.’

Is transformatie overal de oplossing?
‘Nee. Er zijn gemeenten in krimp- en anticipeerregio’s waar nu al veel woningen leeg staan. Daar zou transformatie de woningmarkt nog verder ontwrichten. Daar is sloop de beste optie. Dat is een kostbaar proces, dat alleen via een landelijk fonds serieus kans maakt. Hoeveel geld daarin moet? Dat is moeilijk te zeggen. Maar als ik alleen al kijk naar de opgave hier in het noorden is het een serieuze opgave. Dus het gaat ook om serieuze bedragen.’

Ondermijning noemt u een groeiend probleem bij winkelleegstand.
‘Vergelijk het met de vrijkomende boerderijen op het platteland. De afgelopen jaren is gebleken dat langdurige leegstand een makkelijke broedplaats is voor criminele activiteiten. In de retail zie je het aantal shisha-lounges en belbedrijven toenemen. Of van winkels zonder klandizie die worden ingezet voor witwaspraktijken. Je voorkomt er leegstand mee, maar wat krijg je ervoor terug? Laten we er alert op zijn dat we in winkelgebieden niet sommige delen van het platteland achterna gaan.’