Rli: ‘Vergroot belastinggebied gemeenten’

Nu de grondinkomsten opdrogen, moeten gemeenteraden scherpe keuzes kunnen maken over gewenste voorzieningen en acceptabele uitgaven. Daarbij past meer ruimte voor gemeenten om belasting te heffen, stelt de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli). Zo kan ook zonder financiële groei de kwaliteit van openbare ruimte overeind blijven.

Keuzes over kwaliteit worden prangend

Gemeenten moeten duidelijker gaan kiezen. Welke voorzieningen vinden gebruikers nodig en wat willen zij ervoor betalen? Daar ontbrak het in het verleden wel aan, constateert de Rli in het vandaag gepresenteerde rapport ‘Kwaliteit zonder groei, over de toekomst van de leefomgeving’. Toen er veel geld beschikbaar was, belemmerde dat het debat over de noodzaak van investeringen in de openbare ruimte. Nu het grondbeleid niet langer als geldbron kan worden benut, worden keuzes over de kwaliteit van openbare ruimte prangend.

Veel achter de ambtelijke schermen

Die keuzes moeten politiek worden, stelt Rli-lid Jan Jaap de Graeff, voorzitter van de commissie die het advies heeft voorbereid. ‘Tot nu toe spelen de afwegingen en keuzes zich voor een groot deel af achter de ambtelijke schermen. Een gemeenteraad kan vaak alleen nog maar ja of nee zeggen tegen een plan voor de openbare ruimte.’ Dat moet anders, vindt de Rli. Er moet veel beter inzicht komen in kosten en baten van verschillende voorstellen. Gemeenteraden kunnen dan ook bewoners en gebruikers vragen mee te denken: Hoeveel geld hebben ze over voor de herinrichting van een park? Of steken ze het liever in sociale voorzieningen?

Open staan voor initiatieven

Gemeenten moeten ook veel meer open staan voor de initiatieven van burgers zelf. Onder meer daarover gaat een tweede advies van de Rli, ‘De toekomst van de stad’. De Graeff: ‘Er zijn heel veel mensen die iets willen met hun straat of park. Maar de reflex is nog steeds heel vaak dat gemeenten wapperen met een waslijst aan belemmeringen.’ Op de noodzakelijke gedragsverandering bij ambtenaren, bestuurders en politici wordt al lang gehamerd. Maar volgens De Graeff kan het geldgebrek gemeenten aansporen om initiatieven uit de samenleving daadwerkelijk te omarmen. ‘Schaarste dwingt tot andere keuzes.’

Extra belastinggeld

De scherpere keuzes over hoe gemeenten geld besteden aan ruimtelijke kwaliteit, hoeft niet te leiden tot méér kwaliteit, stelt de Rli. Maar als gemeenten daar wel voor kiezen, moeten ze ook de mogelijkheid hebben om extra belastinggeld binnen te halen om hun plannen uit te voeren. Die boodschap landt niet in vruchtbare grond bij het huidige kabinet, weet De Graeff. ‘Maar je moet het zien in het brede pleidooi om het gemeentelijk belastinggebied opnieuw te bezien. Je kunt niet decentraliseren – zowel in het sociale als het fysieke domein – zonder je te herbezinnen op de financiële verhoudingen tussen de bestuurslagen.’

Doorgaan met actief grondbeleid?

Aanleiding voor het advies van de Rli is de vraag waar gemeenten hun geld vandaan moeten halen nu het grondbeleid niet langer winst- maar eerder verliesgevend is. En de vraag of gemeenten met actief grondbeleid moeten doorgaan. Op die tweede vraag geeft de Rli geen eenduidig antwoord. Wel adviseert de raad gemeenten die actief grondbeleid blijven voeren om daar expliciete criteria aan te verbinden. Zo moeten gemeenteraden kunnen zien waar het geld naartoe gaat, inzicht hebben in de kosten, baten en risico’s en kunnen afwegen of publieke doelen worden bereikt.