Circulaire sprongen met biobased bouwen

Auteur: Heleen Withaar, Projectmanager en Adviseur Duurzaamheid Arcadis

Als adviseur biobased bouwen en circulaire economie is de trias materia mijn leidraad. Drie stappen waarmee we onze voetafdruk kunnen verkleinen. Of je nu een nieuw bedrijfsgebouw ontwerpt, of thuis aan het klussen slaat, de eerste vraag is altijd: kan ik met minder materiaal toe? Bij stap twee kijk je of er materialen met een lage milieu-impact zijn, bij voorkeur hernieuwbare – biobased – alternatieven. Ben je toch aangewezen op niet-duurzame materialen, gebruik die dan zo efficiënt en schoon mogelijk.

Die efficiëntie begint aan de tekentafel, want in de constructie, schil en installaties kun je het aandeel embodied carbon het makkelijkst verlagen. Dit is de door de bouw, grondstofwinning en transport veroorzaakte CO2-uitstoot. Daarmee verschuift de focus van de prestaties van en in het gebouw zelf (operational carbon) naar de ontwerpfase en de materiaalkeuze. Dat ik als adviseur integrale duurzaamheid en materialisatie vaak in een vroeg stadium betrokken ben, vind ik erg leuk. Hiermee kan ik in een vroeg stadium de kennis en bewustwording van een opdrachtgever en projectleden vergroten en de milieu-impact van een project verlagen. De combinatie van kennis over materialisatie en integrale duurzaamheid samen met project- en organisatiekennis maakt mijn werk dynamisch, interessant en uitdagend.

Beloftevol

De belofte van biobased bouwmaterialen hangt al een tijdje boven de markt. Schaarste aan grondstoffen, de milieu-impact van beton en staal en de opwarming van de aarde doen de belangstelling groeien. De vraag naar biobased alternatieven is nu al veel groter dan het aanbod, maar het marktaandeel is nog miniem.

Als we er in slagen om het aandeel biobased te laten groeien tot 50% van de gebruikte materialen, verbetert de milieuprestatie van gebouwen (MPG-score) met 20% terwijl de CO2-uitstoot met 40% daalt. Een aanlokkelijk perspectief én een noodzakelijke versnelling als we in 2030 het aandeel van primaire grondstoffen in de bouw willen halveren.

Van eigen bodem

In Nederland zijn we gewend te bouwen met de bouwgrondstoffen die hier van oudsher aanwezig zijn, zoals zand, grind, kalksteen en klei. Maar veel van deze vertrouwde bouwmaterialen zijn niet hernieuwbaar. Ook gebruiken we veel materialen die niet milieuvriendelijk zijn. De productie van cement en beton is wereldwijd goed voor 8% van CO2-uitstoot!. Kunststof kozijnen, PVC-leidingen en de meeste synthetische isolatiematerialen kunnen niet zonder aardolie.

Biobased bouwgrondstoffen zijn gemaakt van natuurlijke grondstoffen die na het ‘oogsten’ snel terug groeien. Hernieuwbaar dus. Hout is misschien wel het bekendste voorbeeld. Stro, vlas, wol, schelpen, olifantsgras, lisdodde en hennep zijn the new kids on the block. Of eigenlijk: terug van weggeweest. Denk aan Limburgse vakwerkhuizen die zijn opgetrokken uit hout en leem. Prima alternatieven voor veelgebruikt steen- en glaswol.

Leefklimaat

Behalve het vervangen van materialen met een grote milieu-impact zijn er nog een paar voordelen aan biobased grondstoffen. Ze zijn goed te recyclen en composteren en zorgen vaak voor een beter leefklimaat in een gebouw. Waarom is het aandeel biobased dan zo klein? Een deel is het verhaal van de kip en het ei. Architecten, bouwers en de toeleveringsketens hangen veelal traditionele principes aan. Dus vanuit de markt worden alternatieven slechts mondjesmaat aangeboden. Opdrachtgevers vragen niet om wat ze niet kennen of vrezen dat duurzaam ook duurder is. Daarnaast zijn er hardnekkige fabeltjes over de brandveiligheid van bijvoorbeeld houtskeletbouw.

Ander obstakels zijn van praktische aard. Nederland heeft lang niet voldoende productiebos om in een nationale bouwrevolutie te voorzien en ook op wereldschaal kunnen biobased alternatieven het bouw en vervangingstempo van de oude economie waarschijnlijk niet bijbenen. Er is dus ook een filosofische omslag nodig. Milieubelastende materialen inruilen voor biobased alternatieven is op de korte termijn zeker vooruitgang, maar niet de toverdrank voor een 100% circulaire toekomst.

Recycling

Dus voordat we raaigrasweiden inruilen voor vlasakkers is het goed om wat langer stil te staan bij recycling en hergebruik. Ook daar is gelukkig een groeiende markt voor en er zijn een aantal serieuze spelers die slopen om bouwmaterialen te kunnen hergebruiken. Heb ik tot slot nog een tip voor de thuisklusser: Marktplaats is een uitstekende plek om je voetafdruk te verkleinen én de afvalstroom te beperken. Circulair handelen en nog betaalbaar ook!