CPB waarschuwt voor stapeling financiële risico’s decentralisaties

Schaalnadelen veroorzaakt door versnippering van kennis en inkoop zijn een van de risico’s bij de decentralisaties sociaal domein: Jeugdwet, Wmo 2015 en Participatiewet. Daarnaast kan, zeker bij kleinere gemeenten, een opeenhoping van financiële risico’s optreden.

Budgetkortingen

Als grote onverklaarbare verschillen in de verdeelmodellen cumuleren kan dit − bovenop de budgetkortingen die met de overheveling van taken gepaard gaan − individuele gemeenten in financiële problemen brengen. Dit stelt het Centraal Planbureau (CPB) in zijn vandaag openbaar gemaakte eerste, globale inventarisatie naar de financiële kansen en risico’s van de decentralisaties jeugdzorg, werk (Participatiewet) en maatschappelijke ondersteuning/langdurige zorg (Wmo 2015).

 

Goede verdeelmodellen

Gemeenten hebben nauwelijks mogelijkheden om deze risico’s af te dekken omdat ze maar in beperkte mate eigen bijdragen mogen vragen of inkomsten kunnen verwerven uit het eigen belastinggebied. Daar wees het Centrum voor onderzoek van de economie van de lagere overheden (Coelo) eerder deze week ook al op. Het is daarom van belang om bij de verdeling van het door het rijk beschikbare budget, met verdeelmodellen te gaan werken die goed corrigeren voor onbeïnvloedbare kostenverschillen, stelt het CPB in zijn rapportage.

Groeitrend ombuigen

Zorgen zijn er over de groei van de doelgroepen die een beroep doen op de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en de jeugdzorg. Rijk en gemeenten staan voor een forse budgettaire opgave; niet alleen om vanaf 2015 de budgetkorting van in totaal 2,9 miljard euro op te vangen door doelmatiger te werken, maar ook om de komende 1,5 jaar de ‘groeitrend uit het verleden om te buigen’, aldus het CPB.

 

Kwaliteitsverschillen

Het ontstaan van verschillen in kwaliteit en niveau van voorzieningen tussen gemeente wordt door het CPB als risico bestempeld. Als deze niet goed meetbaar zijn, kan er een race to the bottom ontstaan, waardoor het algemene kwaliteitsniveau van de voorzieningen lager komt te liggen dan maatschappelijk wenselijk is. Toezicht op de minimum kwaliteit blijft daarom van belang, vindt het CPB.

 

Beleidsvrijheid

Daarmee ontstaat wel een dilemma tussen aan de ene kant gemeentelijke beleidsvrijheid en aan de andere kant het risico op grote kwaliteits- en niveauverschillen tussen gemeenten, erkent het CPB. Een ander dilemma bestaat tussen enerzijds de financiële prikkels voor gemeenten om kosten te drukken en anderzijds het gevaar dat daardoor risicoselectie optreedt of bezuinigd wordt op de kwaliteit van voorzieningen.

Financiële prikkels

Het CPB ziet ook kansen. De prikkels voor een doelmatige uitvoering worden sterker,

omdat de gemeenten vanaf 2015 risicodragend worden. Daarnaast wordt de afwenteling op aanpalende regelingen minder aantrekkelijk. Ten derde kunnen gemeenten door concentratie van uitvoeringstaken in het sociaal domein, het aanbod van voorzieningen beter laten aansluiten op de vraag. Omdat doelgroepen elkaar deels overlappen, zijn synergievoordelen te behalen. De overlap van doelgroepen zit onder meer bij kinderen in de jeugdzorg en in het passend onderwijs, ouders met opvoedproblemen die een uitkering hebben en/of in de schuldsanering zitten en ouderen met huisvestingsproblematiek en die nu huishoudelijke verzorging krijgen.

Risicodragend

Veel regelingen worden nu uitgevoerd door organisaties als UWV en zorgkantoren die geen risico lopen over de schadelast. Eerdere ervaringen met de bijstandswet (Wwb) en de Wmo laten zien dat verschuiving naar risicodragende uitvoering kan leiden tot daling van de toestroom (Wwb) en/of prijs van het gebruik van voorzieningen (Wmo). Risicodragende uitvoering vergt wel werkende budgetverdeelmodellen die voor gemeenten onbeïnvloedbare verschillen in kosten zoveel mogelijk corrigeren, benadrukt het planbureau.

Afwenteling

Diverse regelingen die nu nog door verschillende financiers worden bekostigd, komen vanaf 2015 onder − financiële − verantwoordelijkheid van gemeenten te vallen. De afwenteling op aanpalende regelingen wordt daardoor minder aantrekkelijk. Bijstandsgerechtigden laten instromen in de Wajong heeft geen zin meer. Ook de samenvoeging van verzorging en begeleiding met huishoudelijke verzorging en de samenvoeging van verschillende onderdelen van de jeugdzorg vermindert afwenteling tussen regelingen, verwacht het CPB.

 

Vinger aan pols

De inventarisatie van kansen en bedreigingen is zowel globaal als voorlopig, tekent het CPB aan. De financiële invulling van de decentralisaties, de budgetverdeelmodellen en de juridische en beleidsmatige randvoorwaarden zijn immers nog onbekend. Tot 2017 houdt het CPB op verzoek van de ministeries van Binnenlandse Zaken en Financiën en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) de vinger aan de pols.