Gemeenten zien inkomsten met miljard dalen

Gemeenten hebben de afgelopen drie jaar ruim 1,1 miljard euro minder gekregen van het rijk. Sociaal zwakke gemeenten ontvingen gemiddeld het meest.

Het totale bedrag dat het rijk aan gemeenten uitkeert, is blijkens onderzoek van het Centrum voor onderzoek van de economie van lagere overheden (Coelo) in de periode 2010-2013 met 4,3 procent gedaald. Dat schrijven de onderzoekers Maarten Allers en Marloes van Gelder in het volgende week te verschijnen Tijdschrift voor openbare financiën.

Vijf tientjes minder uit gemeentefonds

Via het gemeentefonds keert het rijk jaarlijks 17,7 miljard euro uit aan gemeenten. Waar ze in 2010 gemiddeld nog  927 euro per inwoner ontvingen, werd in 2013 gemiddeld 878 euro per inwoner ontvangen. Daarnaast ontvangen gemeenten specifieke uitkeringen ter waarde van 8,6 miljard euro per jaar. Specifieke uitkeringen onderscheiden zich van de uitkeringen uit het gemeentefonds doordat het bestedingsdoel van deze uitkeringen vast ligt. Samen gaat het om 57 verschillende uitkeringen. Elke uitkering kent een eigen systematiek op basis waarvan de uitkering over gemeenten wordt verdeeld. Op de stapeling van deze uitkeringen – het totaal van rijksuitkeringen aan gemeenten – wordt echter niet gestuurd. Allers en Van Gelder brengen dat nu wel in beeld.

Uitkeringsbedrag per inwoner

Wanneer het totaalbedrag aan uitkeringen wordt gerelateerd aan het aantal inwoners in een gemeente, valt op dat de drie grootste gemeenten, Arnhem, Dordrecht, Enschede, Schiedam, een flink aantal gemeenten in het noordoosten en in het zuiden van Limburg het meest ontvangen: het uitkeringsbedrag per inwoner ligt er minimaal 30 procent boven het landelijk gemiddelde. Een deel van de verklaring is dat grote gemeenten en Waddengemeenten een aanzienlijk hoger bedrag per inwoner dan het gemiddelde ontvangen, omdat deze gemeenten worden geacht hogere kosten per inwoner te moeten maken dan andere gemeenten om een gelijkwaardig voorzieningenniveau aan te bieden.

Top tien: gemeenten met zwakke sociale structuur

Daarnaast blijken veel specifieke uitkeringen, met name die van het ministerie van Sociale Zaken, in een relatief beperkt aantal gemeenten neer te slaan. Het gaat dan met name om de gebundelde uitkering voor de bijstand, het budget voor de sociale werkvoorziening en het participatiebudget. In de top tien van gemeenten met het grootste uitkeringsbedrag per inwoner zitten uitsluitend gemeenten met een zwakke sociale structuur.

Grens aan reductie aantal uitkeringen

De afgelopen drie jaar nam het aantal uitkeringen aan gemeenten fors af: van 99 naar 57. Die trend lijkt nog niet ten einde. De onderzoekers denken dat de grens van het terugdringen van het aantal specifieke uitkeringen in zicht komt. ‘Als de trend doorzet, verstrekt de rijksoverheid over enkele jaren nog maar een handvol verschillende uitkeringen aan gemeenten. Wanneer alle uitkeringen echter radicaal worden samengevoegd, blijken er aanzienlijke herverdeeleffecten te bestaan’, aldus Allers en Van Gelder. Veel nadeelgemeenten zouden er dan tot tien procent op achteruit gaan, met uitschieters tot wel veertig procent.