'Bezuinigingen slecht onderzocht'

Deze conclusie trekt hoogleraar public management Hans de Groot in zijn gisteren gehouden inaugurele rede aan de Universiteit Twente. Hij hekelt met name de exercitie van de ambtelijke heroverwegingswerkgroepen Bedrijfsvoering Rijk en Openbaar Bestuur, bekend als de commissie-Kalden.

De bevindingen van die commissie gebruikte het CPB zelfs als ‘hard’ bij het beoordelen van de verkiezingsprogramma’s op het onderdeel ambtenarenreducties. De basisgegevens zijn eerder als ‘boterzacht’ te typeren, aldus hoogleraar De Groot. In feite was zelfs het startpunt van de commissies niet goed, stelt De Groot.

Zo kreeg de commissie-Kalden in euro’s geen expliciet besparingsbedrag mee. De grondslag werd in woorden aangeduid, waarbij de loonsom van alle ambtenaren bij rijk, gemeenten, provincies en waterschappen, aangevuld met een opslag voor materiële uitgaven voor bureaus, computers en huisvesting, als basis moest worden genomen.

‘Dat levert een grondslag op van maar liefst 28 miljard euro. De werkgroep rept er niet over en komt uiteindelijk met een maximale besparing van 2 miljard in 2015, ruim beneden 20 procent van de grondslag’, becijfert De Groot. Ook de ambtelijke werkgroep Bedrijfsvoering Rijk negeerde volgens De Groot de aangeduide grondslag, maar legde zichzelf een taakstelling op van 1 miljard euro.

‘20 procent van de conform de taakopdracht te hanteren grondslag zou echter circa 2,8 miljard euro hebben opgeleverd,’ stelt De Groot.

Ingrijpend

Beide commissierapporten zijn volgens hoogleraar De Groot verder gebaseerd op niet of nauwelijks onderbouwde efficiencywinsten door schaalvergroting en samenvoeging in clusters van rijksdiensten, zonder onafhankelijke toetsing.

De Groot: ‘Dat klemt des te meer omdat de voorstellen soms erg ingrijpend zijn, zoals het terugbrengen van de huidige 430 gemeenten tot 25 à 30 gemeenten, tezamen met de opheffing van provincies en waterschappen. Die bestuurlijke reorganisatie levert door de noodzaak tot grondwetsherziening pas ná 2015 enige besparingen op, en dan nog slechts 1,8 miljard’, aldus De Groot. Dat is volgens hem maar 6 procent van de apparaatskosten van alle overheden tezamen.

De Groot oppert dat die geringe opbrengst wellicht ook de reden is dat aanvullende besparingen in 2015 zijn gezocht door extra kortingen op het Gemeentefonds en Provinciefonds van zo’n 10 procent – tezamen circa 2 miljard euro. En ook daar constateert hij dat een primitieve, nauwelijks toegelichte ‘benchmarking’ van de uitgaven van gemeenten en provincies als onderbouwing geldt. Die invulling komt bovendien neer op een vermindering van taken, terwijl de taakopdracht van de werkgroep juist vroeg om een andere organisatie van gegeven taken.

Ook bij de werkgroep Bedrijfsvoering Rijk zijn de totale besparingen echter veel minder dan 20 procent van de grondslag, ook als rekening wordt gehouden met voorstellen van andere werkgroepen. De Groot: ‘De aparte paragraaf gewijd aan eventuele departementale herindeling levert niet veel meer dan een lange lijst van mogelijke voor- en nadelen op, en een luttele opbrengst van 52 miljoen euro, waar tegenover volgens de werkgroep een veelvoud van overgangskosten staat.’

In zijn inaugurele rede pleit De Groot voor het doen van degelijk, zogeheten evidence based onderzoek in relatie tot public management. ‘Het maatschappelijk belang van dit soort onderzoek neemt alleen maar toe, nu er magere jaren voor de publieke sector aankomen’, aldus De Groot.