Bestandskoppeling tegen bijstandsfraude 'geen toverdoos'

Een nieuw hulpmiddel tegen uikeringsfraude, mede ontwikkeld door het RCF Kenniscentrum Handhaving, is uit de pilotfase gekomen. Geïnteresseerde gemeenten hoeven zich over de kosten geen zorgen te maken, maar het is geen toverdoos waar de fraudegevallen zo uitrollen.

Digitale risicolijst
Smartbox, een softwarepakket dat door het kenniscentrum is ontwikkeld samen met InfoSupport (in een PPS-constructie), helpt gemeenten met 'Informatie Gestuurde Handhaving' (IGH), waarmee het risico op fraude beter is in te schatten op basis van het combineren van bestanden waarover de overheid al beschikt. De software combineert informatie uit gemeentelijke databases (hondenbelasting, WOZ, bouwvergunningen et cetera) met informatie van het Inlichtingenbureau (dat gegevens van RDW, Belastingdienst en UWV aan gemeenten levert). Met behulp van risicoprofielen (van Inspectie SZW, de voormalige SIOD) komt daar een digitale risicolijst uit waarmee fraudeambtenaren aan de slag kunnen.

Honden en een auto
"Als je dan iemand tegenkomt met een paar honden, een auto en geen aanvullende bijstand, dan wil je wellicht weten waar hij dat van betaalt", illustreert Hans Berkhout van het Regionaal Centrum Fraudebestrijding Haaglanden en betrokken bij de totstandkoming van Smart. De software zorgt ervoor dat de gemeente met minder werk beter gemotiveerde onderzoeken naar mogelijke fraude kan doen. "We weten dat tot dusver de inlichtingenbestanden vaak blijven liggen omdat het te veel werk is om ze te verwerken", aldus Berkhout.

Interpreteren blijft een vak
Maar gemeenten moeten geen 'toverdoos' verwachten, stelt hij. Het interpreteren van de signalen blijft een vak. "Het bewustzijn voor omgang met fraudesignalen hapert en men vaak niet weet waar te beginnen." Daarbij komt dat uit de pilot in zes gemeenten  bestaande bestanden vaak vervuild bleken, waardoor onderzoeken op niets uitliepen. Het stelsel van basisregistraties kan verbetering brengen, "maar zover is het nog niet." De kosten voor de software zijn er overigens al uit als een gemeente één uitkering per jaar extra opspoort en dat bleek in de pilot eenvoudig te realiseren. 

Pakkansbeleving beïnvloeden
Communiceren over het gebruik van deze vorm van bestandskoppeling heeft een bijkomend effect, zegt Berkhout. "Je kunt de pakkansbeleving beïnvloeden. Volgens socialedienstmedewerkers is die hier 3 á 4 procent, terwijl die bij de Belastingdienst 75 procent is. Als je dat weet te verhogen gaan mensen zich spontaan houden aan de regels. En dat is precies wat we willen."

Collegebesluit nemen

Een gemeente die met dergelijke software (bij RCF Tilburg is een vergelijkbaar pakket in gebruik) en de bijbehorende bestandskoppeling aan de slag wil doet er goed aan daarvoor een collegebesluit te nemen. Er zijn nu volgens Berkhout immers vaak nog te veel 'koninkrijkjes' die binnen de gemeente over de data gaan en elk afzonderlijk niet gewend zijn daar slim mee om te gaan.