Geen klokkenluider, maar arbeidsgeschil

Een klokkenluider die bij de Omgevingsdienst IJsselland werkte, heeft vergeefs een beroep gedaan op klokkenluidersbescherming. Het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden oordeelde dat de ontbinding van zijn arbeidsovereenkomst in stand kon blijven, omdat er naar de mening van het hof geen sprake is van een kwestie die het individuele arbeidsgeschil overstijgt en het maatschappelijk belang raakt.

Misstanden bij omgevingsdienst

De Omgevingsdienst IJsselland (ODIJ) kwam in juli 2022 in opspraak, toen De Stentor berichtte dat medewerkers van de omgevingsdienst een melding hadden gedaan bij het Huis voor Klokkenluiders (HvK). Een daarvan was de medewerker, waar het gerechtshof afgelopen week over oordeelde. In januari 2023 heeft het HvK de werknemer laten weten dat op basis van zijn informatie sprake is van een vermoeden van een misstand zoals bedoeld in de Wet huis voor klokkenluiders en hem gewezen op het benadelingsverbod. In december 2023 bleek uit het onderzoeksrapport van het HvK dat bij de omgevingsdienst sprake was van een misstand door belangenverstrengeling bij inhuur van personeel, waarbij aanbestedingsregels zijn overtreden. In de loop van 2022 werd het Europees drempelbedrag voor aanbesteding van overheidsopdrachten overschreden. Ook ontbraken integriteitsverklaringen.

Geen beroep op benadelingsverbod

Onlangs nog riep D66 Overijssel op tot een interpellatiedebat naar aanleiding van de controle door de provincie op de omgevingsdienst, maar daar kreeg de partij de handen niet voor op elkaar binnen de Staten. De zaak kwam aan het rollen door meldingen van klokkenluiders binnen de dienst, maar het ontbinden van de arbeidsovereenkomst per 1 mei 2023 van een van deze ambtenaren was daar niet de oorzaak van, oordeelde de kantonrechter een jaar geleden. Daar lagen eerdere gedragingen van de ambtenaar namelijk aan ten grondslag en daarom kon hij geen beroep doen op bescherming als klokkenluider (het benadelingsverbod). Tegen die uitspraak ging de ambtenaar, juridisch adviseur toezicht en handhaving en lid van de Ondernemingsraad, in beroep bij het gerechtshof, maar dat komt niet tot een ander oordeel.

Zeer onprofessioneel en ongepast

Nadat de ambtenaar eind 2021 tijdens een (online) beoordelingsgesprek een vast contract per 1 januari 2022 was aangeboden, ontstond direct een probleem met zijn leidinggevende. De ambtenaar wilde een aanpassing van zijn arbeidsvoorwaarden en had ook al een mail klaarstaan met een eigen concept-arbeidsovereenkomst, waar de leidinggevende op moest reageren. Die kon hier niet aan tegemoet komen. Het kwam ‘erg onprofessioneel’ op de leidinggevende over en hij schrok van de ‘vreemde handelswijze’. ‘Dat er naar het idee van [de werknemer] een extra schaal en 13e maand mogelijk zouden zijn is naïef en geeft er blijk van dat je als jurist niet snapt dat met afwijkingen in deze mate, het loonfunctiegebouw aan het wankelen raakt’, schreef de hrm-medewerker in een verslag van een later gesprek hierover. Twee weken ervoor viel de ambtenaar in het bijzijn van de vakgroep (vijf collega's) al openlijk het MT af, waardoor het vertrouwen van de leidinggevende ernstig is geschaad. Deze vindt dit niet zomaar een incident en de handelwijze van de ambtenaar zeer onprofessioneel en ongepast. Hij wil dat de ambtenaar vrijwillig naar een andere baan zoekt.

De manager bedrijfsvoering schreef: ‘Die (werknemer) draai ik binnenkort de nek om (…).’

De nek omdraaien

Kort daarna krijgt de ambtenaar ook een conflict met enkele collega’s. Hij lijkt het allemaal goed te bedoelen, maar zijn gedrag leidt tot ergernis. Rond de invoering van een thuiswerkregeling, die een werkgroep had opgesteld, stelt de ambtenaar zich openlijk kritisch op, waaronder tijdens een digitaal inloopmoment, begin februari 2022. Uit Whatsapp-verkeer tussen leden van de werkgroep blijkt dat de manager bedrijfsvoering schreef: ‘Die (werknemer) draai ik binnenkort de nek om (…).’ Daarop schrijft een hrm-medewerker: ‘Kalm aan, dat doe ie zelf al. Ik neem hem wel voor mijn rekening (...).’ Na opnieuw een gesprek dient de ambtenaar klachten in en dreigt hij met aangifte bij justitie. Het lukte niet om de problemen uit te praten en hij wil geen mediation. Een verkenner moest constateren dat de verhoudingen niet konden worden hersteld: de verhouding tussen partijen is duurzaam verstoord.

Onveilige werksituatie

Uiteindelijk besloot de Omgevingsdienst IJsselland de arbeidsovereenkomst te beëindigen. Daar ging de werknemer niet mee akkoord. Ondertussen verscheen in De Stentor het artikel over de werksfeer bij de dienst en gesjoemel met regels en geld. Op een later moment bleek pas dat de werknemer een klokkenluidersmelding over had gedaan waar het Huis voor Klokkenluiders onderzoek naar ging doen. Uit dat onderzoek kwamen bovenstaande conclusies. De ambtenaar vindt dat er sprake was van een onveilige werksituatie en hij heeft misstanden gemeld bij de omgevingsdienst en bij de Landelijke Klachtencommissie Ongewenst Gedrag voor de Decentrale Overheid (LKOG). Daarom zou hij recht hebben op bescherming volgens de interne regeling voor het melden van misstanden. Bovendien is ‘ongewenst gedrag’ een actueel maatschappelijk onderwerp, bepleit hij, en daarom een misstand die het maatschappelijk belang aangaat.

Geen maatschappelijk belang

Maar het gerechtshof stelt dat het bij de ‘Regeling melden vermoeden misstand Omgevingsdienst IJsselland’ moet gaan om een misstand waarbij het maatschappelijk belang in het geding is. ‘Duidelijk is dat de drie gebeurtenissen grote impact hebben gehad op de werknemer. Maar dat maakt nog niet dat sprake is van een kwestie die het individuele arbeidsgeschil overstijgt en het maatschappelijk belang raakt.’ Het gerechtshof vindt dat de eerste arbeidsgeschillen het maatschappelijk belang niet raakten. De omgevingsdienst heeft volgens het gerechtshof ook voldoende aangetoond dat de latere klokkenkluidersmelding niet de reden was voor het ontbindingsverzoek. En na alles wat er gebeurd was, heeft ook de verkenner geen andere oplossing kunnen vinden dan een beëindiging van de arbeidsovereenkomst.’ De klokkenluider is definitief zijn baan bij de Omgevingsdienst IJsselland kwijt.

Geen ernstig verwijtbaar handelen

Het gerechtshof merkt verder nog op dat de aanleiding voor de argwaan en de verongelijktheid van de werknemer wellicht is terug te voeren op de mededeling van zijn leidinggevende dat hij naar een andere baan moest gaan uitzien en vervolgens op de inhoud van de gewraakte opmerkingen in de whatsappgroep. Volgens het hof is dit echter onvoldoende om de Omgevingsdienst te verwijten dat de verstoorde verhouding is veroorzaakt door ernstig verwijtbaar handelen van haar kant. ‘De hoge lat die daarvoor is vereist, is bij lange na niet gehaald. Aan toekenning van een billijke vergoeding komt het hof dus niet toe.’