Rinnooy Kan: ‘Tijd voor fundamentele herbezinning inrichting binnenlands bestuur’

De lokale democratie is toe aan een wezenlijke wijziging. Dat zo’n hervorming van het binnenlands bestuur complex is, moet ons er volgens Alexander Rinnooy Kan niet van weerhouden een meer eigentijdse en beter passende inrichting te smeden.

De hoogleraar economie en bedrijfskunde aan de Universiteit van Amsterdam stelt dat in een essay in Binnenlands Bestuur. Zijn betoog is het slot van een serie essays over de noodzaak de inrichting van het lokaal bestuur meer in lijn te brengen met het uitgebreide takenpakket van gemeenten.

Bestuurlijke gevolgen
Met name door de decentralisatie van taken in het sociaal domein, is er heel veel op het bordje van de lokale overheden komen liggen. Hoogleraar Peter van Lieshout ging in zijn essay zover te schrijven verdere decentralisatie onontkoombaar is, bijvoorbeeld op het gebied van onderwijs en economisch beleid. Onontkoombaarheid is volgens Rinnooy Kan een kwalificatie om zuinig mee om te springen. ‘De veranderingsresistentie van bestuurlijke stelsels moet vooral niet worden onderschat. Maar als decentralisatie meer is dan een kortstondig modeverschijnsel en gemeenten rekening hebben te houden met een aanhoudende verzwaring van hun takenpakket, dan is de noodzaak toch ruim aanwezig om de bestuurlijke gevolgen daarvan nog eens rustig te doordenken’, aldus Rinnooy Kan. Aan de geijkte opties – gemeentelijke schaalvergroting dan wel het optuigen van samenwerkingsverbanden – kleven nadelen.

Lokaal belastinggebied
Een ander fundamenteel probleem rond de doorzettende decentralisatie is de toenemende discrepantie tussen het lokale niveau van de inhoudelijke besluitvorming en het onverminderd nationale niveau van de belastingheffing. Bij de democratische betrokkenheid van de burgers hoort een democratische afweging van het gewenste voorzieningenniveau, inclusief de financiële consequenties daarvan: wie bepaalt, betaalt. ‘Maar daarvan is nog maar zeer beperkt sprake. Het verschil tussen het percentage gedecentraliseerde taken en het percentage gedecentraliseerde financiering is in Nederland naar internationale norm uitzonderlijk hoog. De discussie over de verruiming van het lokale belastinggebied ligt zo in het verlengde van het decentralisatiedebat’, aldus Rinnooy Kan.

‘De kunst zal zijn in een volgende regeerperiode een lokale verruiming tot stand te brengen zonder een netto lastenverzwaring in de optelsom van rijk en gemeente, wellicht als onderdeel van de grote belastingherziening waar al zo lang naar wordt uitgekeken.’

Bewijsmateriaal
Het is volgens hem niet voor niets dat wezenlijke wijzigingen in het Nederlandse binnenlands bestuur schaars zijn en maar zelden hebben plaatsgevonden. Natuurlijk is een lange termijn hervormingsperspectief ‘een veeleisende opgave’. Het landelijk trekken van de financiële en inhoudelijke grenzen waarbinnen decentraal beleid zich moet afspelen, is een van de vele complexe onderdelen daarvan, zoals blijkt bij de op dit moment gevoerde zorgdiscussie. ‘Maar die complexiteit zou ons niet moeten afschrikken – integendeel. Er liggen al evenzeer interessante kansen om te verhelderen en te verbeteren’, aldus Rinnooy Kan. ‘Het bewijsmateriaal dat het huidige systeem uitdaagt tot een fundamentele herbezinning stapelt zich al geruime tijd op.’

Alexander Rinnooy Kan is een van de sprekers op de Inspiratiedag, die Binnenlands Bestuur
op 5 oktober organiseert in samenwerking met het Nederlands Gesprekscentrum (NGC).  Aan­melden kan via: https://www.isvw.nl/activiteit/­lokale-democratie-steigers/

Lees het volledige essay in Binnenlands Bestuur nr. 18 van deze week