Gemeenteambtenaar is loyaal, tot het geweten speelt

De gemeenteambtenaar is loyaal tot op het bot en bereid de eigen politieke opvatting opzij te zetten voor de beleidsvisie van de wethouder. Niet ten koste van alles. Als het eigen geweten in het gedrang komt, gooit de meerderheid van de gemeenteambtenaren liefst het bijltje erbij neer.

Beïnvloeding

Dat blijkt uit een onderzoek van de Campus Fryslân van de Rijksuniversiteit Groningen, de Wethoudersvereniging, trainee-organisatie DisGover en Binnenlands Bestuur. Voor het onderzoek werden twee afzonderlijke enquêtes gehouden onder ambtenaren en wethouders. Ruim duizend ambtenaren en 141 wethouders reageerden. Centrale vraag in het onderzoek was hoeverre de politieke voorkeur en betrokkenheid van de ambtenaar van invloed op de samenwerking met de wethouder en in hoeverre de politieke kleur van de wethouder doorwerkt in de dagelijkse praktijk van de ambtenaar.

Gewetenskwesties

70 procent van de ambtenaren meent dat de eigen politieke voorkeur geen rol speelt in de relatie tot de wethouder wiens beleid ze uitvoeren of ondersteunen. Ze hebben er over het algemeen geen  moeite mee wanneer het beleid van de wethouder tegen hun eigen politieke overtuiging in gaat. Pas wanneer het niet meer alleen om een politieke overtuiging gaat, maar om gewetenskwesties, dan zegt ruim te helft van de ambtenaren (52 procent) het beleid niet uit te voeren. Opvallend is dat naarmate de ambtenaar zichzelf meer links van het politieke spectrum plaatst, dit effect sterker speelt. Ook zijn links georiënteerde ambtenaren al eerder geneigd het bijltje er bij neer te gooien wanneer het om verschil van politieke inzichten gaat met de wethouder.

Niet marchanderen

‘Voor veel van hen geldt dat met het geweten niet te marchanderen valt,’ zegt Caspar van den Berg, hoogleraar aan de Campus Fryslân van de Rijksuniversiteit Groningen. ‘De opstelling van de linkse ambtenaar getuigt van een grote maatschappelijke betrokkenheid en politieke gedrevenheid. Maar tegelijkertijd moet je als ambtenaar wel je plaats kennen en dienend zijn aan de beleidsvisie van het college.

Ethische snaar

Dat onderschrijft ook Ton Roerig, directeur van de Wethoudersvereniging. Hij vindt dat wethouders ervoor moeten waken daar te dogmatisch mee om te gaan. ‘De politieke kleur of de gewetensvraag van de ambtenaar doet er in het beleidsproces niet toe’, zegt hij. ‘De ambtenaar loopt niet alleen op rationaliteit, maar de politieke keuze moet uiteindelijk wel gemaakt worden door de wethouder. Toch is het beter als de wethouder het gesprek aangaat om te zien welke ethische snaar er bij de ambtenaar wordt geraakt. Want als dit voor deze ambtenaar geldt, kan dat ook voor meer mensen in de samenleving gelden.’

Lees het hele artikel in Binnenlands Bestuur nummer 4, 23 februari 2018