De lokale driehoek ‘en marche’

Sommigen menen dat met de populistische revolutie de klassieke partijpolitiek definitief heeft afgedaan, of zien het als een signaal om het democratisch systeem directer te maken. Om de democratie vitaler te maken, zien Ton Bestebreur en Gerard van Dieren op lokaal niveau vooral een rol voor de lokale driehoek van burgemeesters, gemeentesecretarissen en griffiers.

In een essay in Binnenlands Bestuur schrijven zij dat met het terugdringen van de verzorgingsstaat en de herwaardering van de ‘civil society’ verantwoordelijkheid wordt teruggelegd bij burgers en de overheid meer op afstand komt te staan. Dat leidt tot de roep om burgers meer zeggenschap te geven, conform het adagium ‘geen verantwoordelijkheid zonder bevoegdheden’. Tegelijkertijd lijkt het instrumentarium van de directe democratie om inwoners nauwer te betrekken aan betekenis te verliezen. ‘Referenda verdwijnen gaandeweg, blijkt uit de jaarlijkse ‘Staat van het bestuur’. Niet directe democratie maar een meer participatieve democratie wordt daarom alom verkend. Kernvraag daarin is hoe de lokale democratie en het openbaar bestuur zich het best verhouden tot lokale initiatieven van inwoners’, aldus de auteurs.

Samenspel
Zij zien dat burgemeesters, gemeentesecretarissen en griffiers anno 2017 zoeken naar nieuwe vormen van lokale democratische vernieuwing. Bijvoorbeeld hoe de verhouding tussen de representatieve democratie (de gekozen gemeenteraad) en de participatieve democratie (de actieve inwoners en hun zeggenschap) zich verder kan ontwikkelen. Dat gebeurt bijvoorbeeld in het programma Lokale Democratie in Beweging (LDiB), een activiteit van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, Binnenlandse Zaken en de beroepsverenigingen van raadsleden, wethouders, burgemeesters, gemeentesecretarissen en griffiers. LDiB is een meerjarig programma (2014-2018) met als doel de kwaliteit van het lokaal bestuur en daarmee de lokale democratie te versterken. Dat moet gebeuren door het samenspel met de samenleving en het samenspel te bevorderen tussen de gemeentelijke actoren (burgemeester, wethouders, raadsleden, griffier en gemeentesecretaris). Samen worden deze drie actoren vertegenwoordigd door burgemeester, griffier en gemeentesecretaris – ook wel de lokale driehoek genoemd –  die bij uitstek de procesregisseur blijkt te zijn voor democratische veranderingsprocessen.

Eerste ervaring
Uit een vijftal bijeenkomsten, voorbereid en begeleid door de Galan Groep, rijst het beeld dat de leden van de lokale driehoek kleine eerste successen boeken en ook een actieve rol voor zichzelf zien weggelegd in de nabije toekomst. ‘Een aansprekend voorbeeld is de aanpak van de revitalisering van het centrum in een provinciestad, waarbij de driehoek nauw samenwerkte. Na eerdere mislukte pogingen tot planvorming zocht en vond men nieuwe kansen om burgers te laten participeren, binnen en krappe doorlooptijd van enkele weken. Vanuit de raad werd eerst een aantal ‘aanjagers’ gemobiliseerd, dwars door de partijen heen. Door een actieve voorlichtingsavond over het Binnenstadplan, de persoonlijke aanwezigheid van college- en raadsleden op de weekendmarkt en een online enquête werd snel en breed de denkkracht en mening van inwoners gemobiliseerd. Misschien nog niet perfect maar een motiverende eerste ervaring’, aldus Bestebreur en Van Dieren.

Hardlopers
Bijna de helft van de deelnemers van de bijeenkomsten ziet zichzelf als voorloper als het gaat om democratische vernieuwing in de eigen gemeente. Deelnemers schreven deze voorloperpositie toe aan het feit dat ze goed op de hoogte zijn van actuele maatschappelijke ontwikkelingen, initiatief tonen om tot verandering te komen en een gezond urgentiebesef hebben als het gaat om democratische vernieuwing. Het innovatieve karakter van de driehoek zou ook te maken hebben met de passie en de inhoudelijke en maatschappelijke betrokkenheid van de driehoeksleden. ‘Deze sterke drijfveren maken dat zij vaak tot de ‘hardlopers’ van de gemeente behoren. Burgermeesters en gemeentesecretarissen zijn overigens nog iets meer geneigd zich als ‘innovatief’ te typeren dan griffiers. Met de nodige risico’s overigens, wie al te hard loopt en te ver voor de troepen uitgaat maakt zich kwetsbaar hetgeen kritiek, vervreemding of andere gevolgen kan hebben’, aldus de auteurs.

Onvoldoende commitment
Faciliteren van ontwikkeling van democratische vernieuwing is volgens hen de meest evidente rol voor de lokale driehoek. ‘De driehoek is geen formeel bestuursorgaan, maar kan wel een belangrijke functie vervullen in het starten of versnellen van ontwikkelprocessen,’ stellen ze. Maar ze ervaren ook dat er nog voldoende werk aan de winkel is. ‘De visie op diverse vormen van democratische vernieuwing is veelal abstract of intentioneel, goede bedoelingen zonder concrete voorstellen. Daardoor is er onvoldoende commitment als het op de uitvoering aankomt.’

Lees het volledige essay in Binnenlands Bestuur nr. 14 van deze week. (inlog)