Alle bestuurslagen moeten aan de bak

Belangrijke vraagstukken van de samenleving kunnen allang niet meer door één overheidslaag worden opgepakt. Rijk, provincie en gemeenten hebben samen én afzonderlijk nog wel wat huiswerk te doen om die grote maatschappelijke opgaven succesvol en vooral ‘opgave gericht’ op te pakken en uit te voeren. Dat betoogt Han Polman, voorzitter van de Raad voor het Openbaar Bestuur en commissaris van de koning in Zeeland, deze week in een essay in Binnenlands Bestuur.

Interbestuurlijk

De rijksoverheid worstelt met de vraag hoe de rol van nationale overheid inhoud moet worden gegeven, constateert Polman. Er is ‘op nationaal niveau herkenbare en gezaghebbende agendering nodig van de grote opgaven van ons land: van klimaat en energie, economie, bereikbaarheid tot het meedoen van alle mensen in de samenleving.’ Die opgaven zijn niet netjes onderverdeeld in ministeries. Het is een goede beweging dat er tussen departementen steeds meer programmatisch wordt gewerkt, maar dit moet gebiedsgericht en interbestuurlijk gaan gebeuren, vindt Polman.

Mede-overheid

De rijksoverheid moet zich daarnaast meer als mede-overheid opstellen en meedoen in regionale uitvoering. Zij moet partnerschappen aangaan met decentrale overheden, bedrijven, kennis- en maatschappelijke instellingen, stelt Polman. ‘Den Haag’ moet ook gebiedsgericht participeren ‘over beleids- en departementsgrenzen heen. Het versterken van die gezamenlijke uitvoeringskracht is een voorwaarde voor het bereiken van de ambitieuze doelstellingen op het terrein van klimaat, werken en leven.’

Rolinvulling

Provincies kunnen een belangrijke rol spelen in de versterking van de gebiedsgerichte uitvoeringskracht, ‘als ze kritisch naar hun eigen bijdrage durven te kijken’, aldus Polman. ‘Voor een succesvol middenbestuur is het in alle gevallen de kunst om bij elk vraagstuk vooraf expliciet de rolinvulling te bepalen; faciliteren, agenderen, partnerschap, toezicht houden of uitvoeren. Het gezag en de effectiviteit van de uitvoering van die rol neemt toe als andere overheden en organisaties worden gevraagd wat in welke fase de beste rol van de provincie zou moeten zijn’, stelt Polman.

Sociale doelstellingen

Als eerste overheid hebben gemeenten grote verantwoordelijkheden om de uitvoeringskracht te vergroten, betoogt Polman. Dat geldt voor het beleidsrijk inhoud geven aan de gedecentraliseerde taken op het gebied van zorg, jeugd en werk. ‘Het komende jaar zullen vooral ook nieuwe decentrale initiatieven nodig zijn om de sociale doelstellingen en de uitvoering daarvan sterker met elkaar te verbinden, vooral ook om de beoogde preventie-kracht te vergroten’, aldus Polman. Maar ook de opgaven op het terrein van klimaat en energie bieden voor gemeenten ruimte voor maatschappelijke democratie: nieuwe vormen van burgerinitiatief en participatie, coöperaties tussen burgers, overheden en bedrijven.

Uitvoeringskracht

De versterking van de uitvoeringskracht moet vooral op regionaal niveau gebeuren. ‘Inhoudelijke ruimtelijke en maatschappelijke ontwikkelingen en initiatieven komen daar samen. Dat geldt voor alle grote opgaven, of het nu economie, arbeidsmarkt, klimaat of sociale uitdagingen zijn’, aldus Polman. Bij de versterking van de uitvoeringskracht op regionaal niveau moeten niet de ‘heilige huisjes’ (centrale kaders, zelfstandigheid en autonomie) van afzonderlijke bestuurslagen leidend zijn, ‘maar de vraag hoe rijk, provincies, gemeenten en waterschappen de krachten op regionaal niveau ambtelijk en bestuurlijk bundelen.’ Dat moet niet vrijblijvend gebeuren, maar met een opdracht en een doelstelling, benadrukt Polman. ‘Cruciaal is daarbij ruimte voor maatwerk en nieuwe vormen van betrokkenheid en (maatschappelijke) democratie.’

Lees het hele essay in Binnenlands Bestuur nr. 3 van deze week (inlog)