‘De politiek luistert niet naar ons’

Mensen met een migratieachtergrond vinden vaak dat de politiek niet naar hen luistert en dat onderwerpen die zij belangrijk vinden worden gebagatelliseerd of terzijde worden geschoven. Dat blijkt uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). Zij hebben minder vertrouwen in de politiek en voelen zich vaker niet door de politiek vertegenwoordigd dan Nederlanders zonder een migratieachtergrond.

Te weinig divers

Gevoelens van uitsluiting spelen hierbij een belangrijke rol, namelijk dat zij, en de politici in wie zij zich herkennen en met wie zij zich identificeren, politiek niet volwaardig meedoen en meetellen. De politiek is ‘te wit’ en ‘te weinig divers’, vinden Nederlanders met een migratieachtergrond, een groeiend deel van het electoraat. Het is belangrijk om dat te veranderen, omdat zij aandacht kunnen vragen voor onderwerpen als discriminatie en inclusie. Meer mensen met een migratieachtergrond in de politiek is echter niet voldoende, vinden zij. Politieke partijen als BIJ1 en DENK krijgen weinig ruimte in het politieke systeem en zijn daardoor niet voldoende effectief, wat weer bijdraagt aan het gevoel niet door de politiek te worden vertegenwoordigd.

Relationele gelijkheid

Verder weten politici onvoldoende wat er bij hen leeft en welke vraagstukken voor hen van belang zijn, vinden mensen met een migratieachtergrond. Zij hebben behoefte aan ‘relationele gelijkheid’ in de politiek. Die behoefte is niet exclusief voor personen met een migratieachtergrond. In onderzoek naar politiek vertrouwen en steun voor anti-establishment partijen wordt steeds vaker de oorzaak gezocht in statusverschillen die burgers ervaren tussen de eigen leefwereld en die van de politiek en politici. Dergelijk onderzoek richt zich vaak op praktisch opgeleiden (zonder migratieachtergrond). Ook zij vinden vaak dat politici hun leefwereld niet kennen, dat ze niet in hen zijn geïnteresseerd en op hen neerkijken.

Erkenningskloof

Die ervaren statusverschillen hangen samen met de perceptie dat de leefwereld en leefstijl van politici en praktisch opgeleiden ver uiteen liggen en dat de politiek hier geen rekening mee houdt en erop neerkijkt. Het gevoel niet gekend en niet op gelijke voet behandeld te worden draagt bij aan onvrede en afstand tot de politiek. De onderzoekers verwijzen naar de Canadese socioloog Michèle Lamont die spreekt van een ‘recognition gap’: een erkenningskloof. Zij definieert die als ongelijkheid in cultureel lidmaatschap tussen groepen. Hierbij gaat het om de status van individuen die collectief worden gedefinieerd als waardevolle leden van een gemeenschap. Daarvan is in het geval van erkenning sprake.

Geen volwaardige burgers

Opvattingen over discriminatie in de samenleving en over uitsluiting in het politieke systeem van mensen met een migratieachtergrond gaan hand in hand. Mensen met een migratieachtergrond van de tweede generatie ervaren vooral dat ze in het maatschappelijk leven én in de politiek niet als volwaardige burgers worden gezien. Mensen die als vluchteling naar Nederland zijn gekomen, zijn duidelijk positiever over de Nederlandse politiek en ervaren minder discriminatie. Zij vergelijken de politieke situatie in Nederland wel met die in het herkomstland, die vaak een reden was voor hun vlucht.

Vicieuze cirkel

Het SCP noemt het zorgelijk dat een grote groep Nederlanders het idee heeft dat de politiek er niet is ‘voor mensen zoals zij’ en daarom minder geneigd te zijn te gaan stemmen. Zo kan een vicieuze cirkel ontstaan: problemen van kiezersgroepen die minder participeren krijgen minder aandacht, het gevoel er niet toe te doen wordt verder versterkt en dat leidt tot een grotere ervaren kloof met de politiek en nóg minder politieke aandacht. ‘Onze democratie functioneert optimaal als iedereen kan participeren, gehoord en vertegenwoordigd wordt en dit ook zo ervaart’, schrijft het bureau.

Politiek weerwoord bieden

In essentie gaat het er volgens het SCP om dat ondervertegenwoordigde groepen toegang krijgen tot het politieke systeem en zich daar onderdeel van voelen. Discriminerende uitingen van politici staan hier haaks op, schrijft het bureau. Mensen met een migratieachtergrond zijn kritisch over politici die zich discriminerend uitlaten. Het doel van de politiek en politieke ambtsdragers moet zijn dat ze groepen insluiten en groepen niet apart zetten. Dat dit gebeurt, vinden zij afkeurenswaardig. Ze hebben er behoefte aan dat de politiek weerwoord biedt en afstand neemt van dergelijke uitlatingen. Ze willen door de politiek en politici vertegenwoordigd worden, maar dit wordt nu belemmerd door discriminerende uitingen en dat daar niet tegen wordt opgetreden.

Dunne lijn

In het publieke en politieke debat is er ‘een dunne lijn tussen enerzijds het benoemen van problemen en spanningen over de pluriforme samenleving en anderzijds het uitsluiten van bepaalde bevolkingsgroepen’, schrijven de onderzoekers. ‘Het problematiseren van diversiteit door politici of publieke figuren kan elders in de samenleving drempels voor politieke participatie opwerpen, die de ongelijkheid verder vergroot.’

Spanningen wel bespreken

Dat betekent volgens hen niet dat onderwerpen die met een diverse samenleving te maken hebben niet geproblematiseerd kunnen worden. ‘De politiek gaat, en moet gaan, over hoe de samenleving er in de toekomst uit zou moeten zien. Spanningen en conflicten moeten daarbij bespreekbaar zijn.’ Het is wel belangrijk dat deelnemers aan het politieke en publieke debat zich bewust zijn van de consequenties die bepaalde standpunten hebben voor de ervaren politieke vertegenwoordiging van personen met een migratieachtergrond. ‘Het problematiseren van die achtergrond kan uiteindelijk bijdragen aan structurele participatieve en representatieve ongelijkheid in Nederland.’

Actiever diversiteits- en inclusiebeleid

Om te bewerkstelligen dat iedereen kan participeren, gehoord en vertegenwoordigd wordt en dit ook zo ervaart, kan de politiek nadenken over manieren waarop ondervertegenwoordigde groepen gelijkwaardige toegang krijgen tot alle onderdelen van het Nederlandse politieke systeem. En dan niet alleen tot het parlement en gemeenteraden, maar ook tot bestuurlijke functies, zoals de burgemeester en de wethouder. 'Ook politieke partijen kunnen actiever werken aan diversiteits- en inclusiebeleid binnen hun organisatie, zodat meer personen met een migratieachtergrond actief lid worden en er meer ruimte komt om vanuit de eigen ervaring standpunten naar voren te brengen.'

Belang van insluiting

Het onderzoek wijst tot slot op factoren die ook in ander onderzoek onder de bevolking worden gevonden. Deelnemers maken zich zorgen over de omgangsvormen in de politiek en het gebrek aan daadkracht. Het niet goed functioneren van de overheid zet het vertrouwen in de politiek onder druk. Nederlanders met én zonder een migratieachtergrond verwachten een goed presterende overheid die weet wat er bij hen speelt en hun problemen serieus neemt. Dit wijst volgens het SCP op het algemene belang van insluiting: mensen van uiteenlopende groepen als waardevolle en belangrijke leden van de samenleving beschouwen. ‘Dat is geen gemakkelijk opgave, maar wel noodzakelijk voor het bevorderen van politieke vertegenwoordiging en vertrouwen in het politieke systeem.’