Wanneer kom je in actie bij polarisatie?

De gemeenten Rotterdam, Den Haag, Utrecht en Dordrecht hebben met Kennisplatform Inclusief Samenleven (KIS) meegewerkt aan een online tool: afwegingskader polarisatie. Het kader zit nu nog in de testfase. Kleinere gemeenten worden aangemoedigd nog een inbreng te leveren. Tegen de zomer moet de ‘tool’ in gebruik zijn.

Zorgen over polarisatie

De digitale tool moet gemeenten helpen om (dreigende) gepolariseerde situaties te duiden en beoordelen. Daarna kunnen zij keuzes maken in hoe al dan niet te handelen en op basis van criteria ook te verantwoorden waarom er is gehandeld. Het afwegingskader polarisatie is ontwikkeld, omdat er steeds meer zorgen kwamen over de toename van polarisatie. Niet alleen bij gemeenten, maar ook onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau laat dit zien, vertelt Annemarie van Hinsberg, programmaleider sociale stabiliteit bij Movisie. ‘Gemeenten worstelen met het beoordelen van mogelijke polarisatie en met het bepalen hoe daarbij te handelen.’

Elf toetsingscriteria

Soms is er ook een ‘gevoel van oneerlijkheid’, dat er wordt gemeten met twee maten. ‘Of er wordt niet gehandeld of een situatie is te lang blijven liggen, waardoor de afdeling “veiligheid” de zaak moet oppakken’, vertelt Van Hinsberg. Zo kwam de vraag op of hier niet een afwegingskader kon worden ontwikkeld. ‘Met een elftal toetsingscriteria hebben we een meetlat gemaakt die professionals bij elke situatie kunnen langslopen om zo vervolgens objectiever en uniformer te kunnen beoordelen of ingrijpen noodzakelijk is.’

Afwegingskader

De gemeenten Rotterdam, Den Haag en Utrecht leverden professionals uit verschillende domeinen die aan de hand van hun casuïstiek vertelden wat zij lastig vinden en op basis waarvan zij bepaalden dat er actie nodig was. ‘We hebben al die afwegingen op een rij gezet en hebben deze toen gecategoriseerd.’ Dat resulteerde in de elf toetsingscriteria. Ook is gebruik gemaakt van kennis uit de literatuur. Het afwegingskader zit momenteel in de testfase. ‘Het eerste criterium gaat over wet- en regelgeving. Als de wet wordt overtreden of de openbare orde en veiligheid in het gedrang is, moet je sowieso handelen.’

Weegfactor

Maar daarna kun je de andere criteria in het kader volgen om te zien of er meer aan de hand is dat vraagt om preventieve actie. De elf criteria gaan van sociaal-culturele, historische en bestuurlijke context tot sociale media, tot ook de locatie en het persoonlijke referentiekader. Per criterium worden een aantal vragen gesteld. Ze moeten allemaal worden doorlopen, zodat niets over het hoofd wordt gezien of overgeslagen. Vervolgens is er een weegfactor in vier kleuren: rood, oranje, groen en grijs. ‘Bij rood dien je direct te handelen, bij oranje is de situatie risicovol en wordt alertheid en preventieve actie gevraagd. Groen wil zeggen dat er geen actie nodig is en grijs dat er onvoldoende zicht is op de situatie om die te kunnen duiden.’

Antwoorden vergelijken

Als alle vragen beantwoord zijn, krijg je de totaalscore met de kleurcodes te zien op basis waarvan je kunt bepalen of en hoe zwaar je wilt interveniëren in de gepolariseerde situatie. Ook collega’s kunnen het invullen, waarna je de antwoorden met elkaar kunt vergelijken en het met elkaar kunt hebben over de verschillen. 'De één kan namelijk andere informatie hebben dan de ander. Dat helpt het gesprek.’

Eenduidiger duiden

In veel gemeenten is amper tijd voor de verschillende domeinen om een breed gesprek aan te gaan over het thema polarisatie, merkte Van Hinsberg. ‘Openbare orde en veiligheid (OOV) heeft ook een andere taakstelling met het accent op ingrijpen als er iets aan de hand is.’ Het afwegingskader moet vooral een hulpmiddel zijn om dat gesprek aan te gaan en om de situaties ‘eenduidiger’ te kunnen duiden. ‘Je kunt ook duidelijker uitleggen waarom je een besluit neemt.'

Persoonlijk 

Een demonstratie tegen abortus is op zich geen probleem, maar als die plaatsvindt voor een abortuskliniek kan die gekozen locatie een reden zijn om de demonstratie te verbieden, omdat dit bijvoorbeeld het zelfbeschikkingsrecht van bezoekers van die kliniek beperkt. In elke situatie zijn de criteria bruikbaar. ‘Duiden is het belangrijkste en dan kijken hoe zwaar je iets weegt. We kijken dus niet naar kennis over hoe je ingrijpt, maar naar wanneer je wat inzet. Als het persoonlijke referentiekader bijvoorbeeld je beoordeling teveel beïnvloedt, dan kun je het beter aan een collega overdragen.’

Koppeling met routeplanner BZK

De bedoeling is om de tool voor de zomer af te ronden, waarbij de input van kleinere gemeenten nog welkom is, want die kunnen weer andere cases en kennis aandragen. ‘Uiteindelijk moet het een handig hulpmiddel zijn voor gemeenten en specifiek voor beleidsmedewerkers en ambtenaren in het sociaal en veiligheidsdomein.’ Van Hinsberg heeft wel een lijstje gemaakt met handelingsperspectieven, maar weet ook dat het ministerie van BZK al een maatschappelijk impactanalysemodel en een routeplanner heeft ontwikkeld. ‘Wij zien aansluiting bij dat instrumentarium en kijken of we dat kunnen koppelen.’